Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Tổ chức trò chơi để phát triển ngôn ngữ cho trẻ rối loạn phổ tự kỷ 5-6 tuổi ở trường mầm non

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là xây dựng các biện pháp tổ chức trò chơi cho trẻ rối loạn phổ tự kỷ 5-6 tuổi để phát triển ngôn ngữ cho trẻ tốt hơn chuẩn bị tiền đề giúp trẻ rối loạn phổ tự kỷ vào lớp 1.

02-03-2022 47 11

Download

Xem online

Tóm tắt nội dung tài liệu

GI O V OT O VỆ Ọ Ụ V ỆT M NGUYỄN THỊ P ƯỢNG TỔ Ứ TR ỂP T TR Ể TR RỐ P ỔT 5-6 TUỔ TRƯ Ầ U T S Ọ Ụ - 2022
GI O V OT O VỆ Ọ Ụ V ỆT NGUYỄN THỊ P ƯỢNG TỔ Ứ TR ỂP T TR Ể TR RỐ P ỔT 5-6 TUỔ TRƯ Ầ u : u v ịc s dục số: 9.14.01.02 U T S Ọ Ụ Ư Ư ẪN Ọ : 1.PGS.TS Trần Thị Tuyết Oanh 2.PGS.TS Phạm Minh Mục - 2022
i T i i g h ghi ủ i g i i g. L g h h g i g g g h N g i i i h h h hi T gi Nguyễn Th Ph ng
ii L I CẢ Với sự trân trọng và biết ơn sâu sắc nhất, tôi xin gửi tới tập thể các thầy cô giáo hướng dẫn là PGS.TS Trần Thị Tuyết Oanh, PGS.TS Phạm Minh Mục lời cảm ơn vì những định hướng khoa học, sự hướng dẫn tận tâm của các thầy cô trong quá trình học tập, nghiên cứu thực hiện luận án này. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban lãnh đạo Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, phòng Tổ chức cán bộ, Trung tâm quản lý lý khoa học, Đào tạo - Bồi dưỡng và Hợp tác quốc tế đã tạo điều kiện cho tôi trong thời gian học tập và nghiên cứu luận án. Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn Ban lãnh đạo Trung tâm Giáo dục hòa nhập Trẻ em - nơi tôi đang công tác và những người đồng nghiệp đã luôn ủng hộ, tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình công tác và nghiên cứu. Tôi xin cảm ơn trường mầm non trên địa bàn thành phố Hà Nội, đây là các đơn vị đã cộng tác và tận tình giúp tôi thực hiện khảo sát đánh giá giáo viên, trẻ RLPTK và đặc biệt là BGH và GV trường mầm non Đống Đa, trường mầm non Việt Bun, trường mầm non Quỳnh Mai đã giúp tôi trong suốt quá trình thực nghiệm nghiên cứu của mình. Đặc biệt, tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến các giáo viên, phụ huynh học sinh Trung tâm Giáo dục Hòa nhập Trẻ em đã hỗ trợ tôi trong quá trình tôi thực hiện luận án. Tôi xin dành tình cảm yêu thương của mình tới các trẻ rối loạn phổ tự kỷ và đặc biệt các trẻ được lựa chọn nghiên cứu thực nghiệm. Trong thời gian làm luận án, tôi được tiếp xúc nhiều hơn với các em, với những người thân của các em, quá trình này đã cho tôi những trải nghiệm nghề nghiệp quý giá, tiếp thêm sự yêu nghề và là động lực để tôi hoàn thành nghiên cứu của mình. Tôi xin dành tình cảm biết ơn tới gia đình, những người thân yêu, những người bạn đã luôn bên tôi trong quá trình học tập, công tác và nghiên cứu luận án. Tác giả lu n án Nguyễn Th Ph ng
iii Ụ Ụ ........................................................................................................... i L I CẢ ................................................................................................................ ii DANH MỤC CÁC TỪ VÀ CỤM TỪ VI T TẮT.................................................... vii Ụ Ả ................................................................................................... viii Ụ ỂU Ồ Ồ THỊ ............................................................................... ix M ẦU ........................................................................................................................ 1 Ư 1: S LÝ LU N CỦA TỔ CHỨ TR Ể PHÁT TRIỂN NGÔN NG CHO TR RỐI LO N PHỔ T K 5-6 TUỔI ................... 8 1.1. Tổng quan nghiên c u v ề .................................................................................. 8 1.1.1. Những nghiên c u về ngôn ngữ và phát triển ngôn ngữ cho trẻ r i loạn phổ t kỷ ..................................................................................................................................... 8 1.1.2. Những nghiên c u về ò hơi ủa trẻ r i loạn phổ t kỷ ................................... 11 1.1.3. Những nghiên c u về tổ ch ò hơi ể phát triển ngôn ngữ cho trẻ r i loạn phổ t kỷ 5-6 tuổi .......................................................................................................... 15 114 h gi h g ề tổng quan .............................................................................. 19 1.2. Trẻ r i loạn phổ t kỷ và s phát triển ngôn ngữ của trẻ r i loạn phổ t kỷ ......... 22 1.2.1. Khái ni m về trẻ r i loạn phổ t kỷ, khái ni m về ngôn ngữ, s phát triển ngôn ngữ ........................................................................................................................ 22 1.2.2. ặ iểm tâm lý của trẻ r i loạn phổ t kỷ 5-6 tuổi ........................................... 26 123 ặ iểm ngôn ngữ của trẻ r i loạn phổ t kỷ 5-6 tuổi ...................................... 30 1.2.4. Ti hí h gi g gữ của trẻ r i loạn phổ t kỷ 5-6 tuổi ở ờng mầm non ................................................................................................................................. 34 1.3. T ò hơi ủa trẻ r i loạn phổ t kỷ 5-6 tuổi ........................................................... 37
iv 1.3.1. Khái ni m về ò hơi ủa trẻ mẫu giáo .............................................................. 37 1.3.2. Vai trò củ ò hơi i với s phát triển ngôn ngữ của trẻ r i loạn phổ t kỷ 5-6 tuổi ở ờng mầm non ........................................................................................... 40 1.3.3 ặ iể ò hơi ủa trẻ r i loạn phổ t kỷ 5-6 tuổi ......................................... 42 1.4. Các nội dung ơ n về tổ ch ò hơi ể phát triển ngôn ngữ cho trẻ r i loạn phổ t kỷ 5-6 tuổi ở ờng mầm non ........................................................................... 45 1.4.1. Khái ni m về tổ ch c trò hơi ............................................................................. 45 1.4.2. Lớp mẫu giáo hòa nh p có trẻ r i loạn phổ t kỷ ............................................... 46 1.4.3. Các hoạ ộng trong tổ ch ò hơi ể phát triển ngôn ngữ cho trẻ r i loạn phổ t kỷ 5-6 tuổi ở ờng mầm non ........................................................................... 48 1.4.4. Những y u t hh ở g n vi c tổ ch ò hơi ể phát triển ngôn ngữ cho trẻ r i loạn phổ t kỷ 5-6 tuổi ....................................................................................... 54 Kết lu c ươ 1 ....................................................................................................... 56 Ư 2 : TH C TR NG TỔ CHỨ TR Ể PHÁT TRIỂN NGÔN NG CHO TR RỐI LO N PHỔ T K 5-6 TUỔI ............................... 58 2.1. Khái quát về kh o sát th c trạng ............................................................................ 58 2.1.1. Mụ í h ội dung kh o sát th c trạng .......................................................... 58 2.1.3 Ph ơ g ph p g ụ kh o sát th c trạng...................................................... 61 2.2. K t qu kh o sát th c trạng .................................................................................... 67 2.2.1. Th c trạng ngôn ngữ của trẻ RLPTK 5-6 tuổi .................................................... 67 2.2.2. Th c trạng tổ ch ò hơi h ẻ r i loạn phổ t kỷ 5-6 tuổi ở ờng mầm non ................................................................................................................................. 78 2.2.3. Những y u t hh ở g n tổ ch ò hơi PTNN h ẻ RLPTK .............. 91 23 h gi h c trạng ................................................................................................ 92
v 2.3.1. Mặ ạ c ....................................................................................................... 92 2.3.2. Hạn ch ................................................................................................................ 93 2.3.3. Nguyên nhân của th c trạng ............................................................................... 94 Kết lu c ươ 2 ....................................................................................................... 95 Ư 3 : BIỆN PHÁP TỔ CHỨ TR Ể PHÁT TRIỂN NGÔN NG CHO TR RỐI LO N PHỔ T K 5-6 TUỔI ............................................ 96 3.1. Các nguyên tắc xây d ng bi n pháp tổ ch ò hơi ể phát triển ngôn ngữ cho trẻ r i loạn phổ t kỷ 5-6 tuổi ở ờng mầm non ........................................................ 96 3.2. Các bi n pháp tổ ch ò hơi ể phát triển ngôn ngữ cho trẻ r i loạn phổ t kỷ 5-6 tuổi ở ờng mầm non ........................................................................................... 97 3.2.1. Nhóm bi n pháp chuẩn b ớ hi hơi ............................................................ 97 3.2.2. Nhóm bi n pháp ộng tới trẻ g h hơi ...................................... 105 3.2.3. Nhóm bi ph p h gi hỗ tr tổ ch hơi ................................................. 115 3.2.4. iều ki n th c hi n các bi n pháp .................................................................... 120 Kết lu c ươ 3 ..................................................................................................... 122 Ư 4: TH C NGHIỆM TỔ CHỨ TR Ể P T TR Ể TR RLPTK 5-6 TUỔI .......................................................... 123 4.1. Khái ề h h ghi ..................................................................... 123 4.1.1. Mụ í h ội dung th c nghi m................................................................... 123 412 a bàn và khách thể th c nghi m .................................................................... 123 4.1.3. Tổ ch c th c nghi m......................................................................................... 124 4.1.3.1. Chuẩn b th c nghi m .................................................................................... 124 4.1.3.2. Ti n trình th c nghi m ................................................................................... 125 4.1.4. h gi t qu th c nghi m .......................................................................... 125
vi 42 K h ghi ............................................................................................ 126 4 2 1 T ờng h p 1 (Q.V) .......................................................................................... 126 4.2.2. T ờ g h p 2 (A Q) .......................................................................................... 134 4 2 3 T ờ g h p 3 ( N) .......................................................................................... 141 4.2.4. Phân tích và bình lu n về quá trình th c nghi m .............................................. 148 Kết lu c ươ 4 ..................................................................................................... 151 K T LU N VÀ KHUY N NGHỊ ........................................................................... 152 1. K t lu n ................................................................................................................... 152 2. Khuy n ngh ............................................................................................................ 153 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
vii DANH MỤC CÁC TỪ VÀ CỤM TỪ VI T TẮT CARS Childhood Autism Rating Scale ( Thang đánh giá mức độ tự kỷ ở trẻ em) DSM Diagnostic and Statistical Manual of Metal Disorders ( Sổ tay chẩ h ng kê các rỗi nhiễu tinh thần0029 GV Giáo viên GVMN Giáo viên mầm non MAIN Multilingual Assessment Instrument for Narratives (Bộ công cụ h gi gữ về lời kể) MGHN Mẫu giáo hòa nh p MLU Mean length of utterance ( ộ dài trung bình câu nói) NN Ngôn ngữ PTNN Phát triển ngôn ngữ PMI Peer mediated intervention (Can thi p thông qua bạn bè) PH Phụ huynh PP Ph ơ g ph p RLPTK Autistic Spectrum Disorders (R i loạn phổ t kỉ) TC T ò hơi TN Th c nghi m
viii DANH Ụ Ả B g 2 1: ặ iểm củ ội gũ gi i h gi h o sát th c trạng ..................... 59 B ng 2.2: S ng trẻ RLPTK 5-6 tuổi tham gia kh he ờng ...................... 59 B ng 2.3: Phân b m ộ ghe hiể ời i ủ ẻ .................................................... 67 B ng 2.4:Th ng kê mô t k t qu iểm tiêu chí nghe hiểu ngôn ngữ .......................... 69 B ng 2.5:Phân b m ộ lời nói mạch lạc của trẻ ...................................................... 70 B ng 2.6: Th ng kê mô t k t qu iểm lời nói mạch lạc ............................................ 72 B ng 2.7:Phân b m ộ sử dụng ngôn ngữ phù h p trong giao ti p......................... 74 B ng 2.8: Th ng kê mô t k t qu iểm sử dụng ngôn ngữ phù h p trong giao ti p ... 76 B ng 2.9: B ng m ộ ơ g giữa 3 tiêu chí ngôn ngữ ..................................... 77 B ng 2.10: Ý ki h gi về kh ă g ẻ RLPTK ................................................... 78 B ng 2.11 : iểm trung bình và x p th hạ g h gi i ò ủa các loại ò hơi... 79 B ng 2.12 h gi ộ phù h p củ i ờ g hơi ở lớp MGHN .................. 83 B ng 2.13: Th hạng m ộ h ờng xuyên sử dụng các bi n pháp tổ ò hơi .......... 84 B ng 2.14: B ng x p th hạng về h gi hi ổ ch ò hơi .................................. 86 B ng 2.15: X p hạng th t m ộ sử dụng các bi n pháp hỗ tr trẻ RLPTK ........... 87 B ng 2.16: Thu n l i trong quá trình tổ ch ò hơi PTNN ..................................... 88 B ng 2.17: Nhữ g h hă khi tổ ch ò hơi PTNN ............................................ 90 B ng 2.18: X p hạng m ộ quan trọng các y u t h h ởng khi tổ ch ò hơi.. 91 B ng 4.1:Danh sách khách thể th c nghi m ............................................................... 123
ix Ụ ỂU Ồ Ồ THỊ Biể ồ 2 1: h gi ủa GV về s cần thi t tổ ch ò hơi i với PTNN (%) ..... 81 Biể ồ 4.1: S PTNN củ 3 ờng h p nghiên c ớc và STN ......................... 149 ồ th 4.1: K t qu TN 03 tiêu chí của Q.V ............................................................... 129 ồ th 4.2: K t qu TN 03 tiêu chí của A.Q ............................................................... 137 ồ th 4.3: K t qu TN 3 tiêu chí ngôn ngữ của B.N ................................................. 144
1 M ẦU 1. TÍNH CẤP THI T CỦA VẤ Ề NGHIÊN CỨU T kỉ (Autism) hay r i loạn phổ t kỉ (A i i Spe i de ) ều là thu t ngữ i n một nhóm các r i loạn ph c tạp trong s phát triển của não bộ. Nhóm r i loạ ặ g ởi nhữ g h hă g ơ g ã hội, giao ti p bằng lời, không lời và các hành vi, sở thích mang tính hạn hẹp. Hi n nay, s ng trẻ RLPTK ă g h h h g ở t t c các qu c gia trên th giới, trẻ RLPTK c báo cáo x y ra trong t t c các nhóm chủng tộc, màu da, các dân tộc và nền kinh t xã hội khác nhau. Ngày 30/3/2019 trên trang tin của Trung tâm phòng ch ng d ch b nh của Mỹ (CDC-Centers for disease control and prevention) chính th c công b s li u th ng kê mới về t kỷ là hi n c 88 trẻ nh có một RLPTK. Với trẻ RLPTK thì khi m khuy t về ngôn ngữ là một tính ch ă n. Phần lớn, n u không nói là t t c trẻ c chẩ RLPTK ều có khi m khuy t về ngôn ngữ[61]. S thi u hụt trong ngữ dụng là khá phổ bi n ở trẻ RLPTK (Tager- Flusberg, Paul, & Lord, 2005)[95]. Nhiều trẻ h g i ể nói về mộ ề tài nào hi n t hạn ch , trẻ lại không bi t cách diễn ạt mạch lạc, dễ hiểu. Cho dù trẻ có thể dù g ă phạ ú g h i ủa trẻ vẫn ph n ánh khi m khuy t trong vi c hiểu và bày tỏ quan iểm, chia sẻ ý ghĩ ủa mình. Khi m khuy ặc g ủa trẻ RLPTK v n là về giao ti p xã hội thì một trong những nguyên nhân chính là do trẻ gặp h hă ề NN. Một s trẻ c gắ g ể ơ g hi i c dạ ơ g ã hội cho trẻ RLPTK h ờng không thành công, phần lớn vì những thi u hụt về NN ở trẻ [61],[81].Với những h hă PTNN h ẻ RLPTK nh là một trong những nội dung quan trọng trong tr li u cho trẻ. Linda A. Hodgdon, M.ED., CCC-SLP cho rằng trẻ RLPTK ph i học nhiều hơ ù g ới nhiều thách th c khổng lồ mới th c hi c những gì mà các bạn ồng l c[14]. Nh t là khi trẻ RLPTK ở gi i ạn 5-6 tuổi chuẩn b vào lớp 1 cầ “ph iển hài hòa về các mặt thể ch t, nh n th c, NN, tình c m, kỹ ă g ã hội và thẩ ĩ h ẩn b cho trẻ vào học tiểu họ ” T g gi i ạn này, trẻ
2 có nhu cầu lớn trong vi c PTNN, duy nâng cao qua các thao tác trí tu . NN là iều ki n cần thi ể hú ẩy giao ti p d ũ g iều ki n quan trọ g ể trẻ RLPTK 5-6 tuổi chuyển ti p vào vào b c tiểu học- b c học l y hoạ ộng học là chủ ạo. Vi PTNN ý ghĩ ớn với s phát triển toàn di n của trẻ RLPTK, giúp trẻ th c hi c các nhi m vụ học t p ở ờng phổ thông. Trẻ RLPTK n c hỗ tr giáo dục hòa nh p ú g h ẽ có nhiề ơ hội ể hòa nh p t t cùng bạ è ồng trang l ờng học và hòa nh p xã hội. ũ g h ọi trẻ em khác, trẻ RLPTK c học mộ h ơ g h h g c vui hơi ù g ạn. Ở ờng mẫ gi ò hơi hi m giữ một v trí quan trọng trong các hoạ ộng giáo dục. V ò hơi ph ơ g i ể trẻ họ g ời vì mọi ò hơi ở tuổi mẫ gi ều diễn ra s học và phát triể T ò hơi ột ph ơ g i ể giáo dục cho trẻ RLPTK giúp trẻ hình thành và PTNN. Khi tham gia ò hơi ù g bạ ồng trang l a sẽ giúp trẻ sử dụng ngôn ngữ qua thao tác hơi h c hi h h ộ g hơi gi i p với các trẻ khác. Nhờ g gữ của trẻ RLPTK c phát triển. Trẻ RLPTK với ặ g “Chơi hi dạng, thi u chủ ộng” (Hi p hội tâm lý Mỹ,2000) song các nhà nghiên c u ều nh n mạnh trẻ có thể h gi c các loại ò hơi g ớp MGHN n h hú g ử dụng những cách th h ớng dẫn phù h p nhu cầ ă g c trẻ. K t qu của vi c tổ ch ò hơi ể PTNN cho trẻ RLPTK g ờng MN lại phụ thuộc r t nhiều vào kh ă g òi g ạo trong sử dụng các bi n pháp tổ ch ò hơi ủa GV ng lớp[20],[57],[74]. GVMN l a chọn cách th c tổ ch ò hơi phù h p ặc iểm lớp MGHN và nhu cầ ă g c trẻ RLPTK ể kích thích s PTNN cho trẻ g hi h gi ò hơi ù g ạn mẫu giáo. Ngày nay, giáo dục hòa nh p h ớng t t y u của thời ại. S ng trẻ RLPTK hòa nh p tại ờng mầ g g ă g T hi h h ơ g h ạo t p hu n GVMN một cách có h th ng về các v ề liên quan n trẻ RLPTK nên GV còn thi u ki n th c về ặ iểm tâm lý, ngôn ngữ, hơi ủa trẻ ũ g h ĩ ă g i c với trẻ RLPTK. T , GV gặp nhiề h hă khi tổ ch c ò hơi ể PTNN cho trẻ RLPTK trong lớp MGHN. Cùng với những khó hă ặ g ề NN của trẻ RLPTK, cùng với vi c cần thi ạt chuẩn b vào lớp
3 1 và cùng với các hoạ ộng i hơi ở ờng MN h g ại hi u qu cao trong vi c PTNN cho trẻ RLPTK, chúng tôi chọn v ề: “Tổ chức trò chơi để phát triển ngôn ngữ cho trẻ rối loạn phổ tự kỷ 5-6 tuổi ở trường mầm non” ề tài nghiên c u. 2. MỤ Í Ê ỨU Xây d ng các bi n pháp tổ ch c ò hơi cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi ể phát triển ngôn ngữ cho trẻ t hơ chuẩn b tiề ề giúp trẻ RLPTK vào lớp 1. 3. KHÁCH THỂ V Ố TƯỢNG NGHIÊN CỨU 3.1. Khách thể nghiên c u Quá trình giáo dục ể PTNN cho trẻ r i loạn phổ t kỷ 5-6 tuổi ở ờng mầm non. 32 i ng nghiên c u Bi n pháp tổ ch ò hơi ở ờng mầm non ể PTNN cho trẻ r i loạn phổ t kỷ 5-6 tuổi. 4. GIẢ THUY T KHOA HỌC N u xây d ng và áp dụng các bi n pháp tổ ch ò hơi phù h p với trẻ RLPTK he h ớng tạ i ờng hơi iều chỉ h h h ớng dẫn, sử dụng tr c quan c u trúc ă g ờ g ơ g giữa các trẻ, k t h p hài hòa giữa hơi h g với hỗ tr cá nhân, phù h p với mục tiêu PTNN thì sẽ nâng cao hi u qu của vi c tổ ch ò hơi ể PTNN cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi ở ờng mầm non. 5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 5.1. Nghiên c ơ ở lý lu n của tổ ch ò hơi ể phát triển ngôn ngữ cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi. 5.2. Kh o sát th c trạng ngôn ngữ của trẻ RLPTL 5-6 tuổi và th c trạng tổ ch c trò hơi ể phát triển ngôn ngữ cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi. 5.3. Xây d ng các bi n pháp tổ ch ò hơi ể phát triển ngôn ngữ cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi
4 5.4. Th c nghi phạm nhằm kiểm ch ng gi thuy t khoa học củ ề tài, tính kh thi, tính hi u qu của các bi n pháp tổ ch ò hơi ể PTNN cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi. 6. PH M VI NGHIÊN CỨU -Về nội dung nghiên c u: Chúng tôi t p trung nghiên c u về tổ ch ò hơi ể PTNN cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi g học MGHN. Trẻ RLPTK có m ộ nhẹ, h g i è h i ng ti p c n chính trong lu n án. Trẻ c chẩ RLPTK he h g ARS ( hi dh d Autism Rating Scale) với iể h gi 30-36 5 iểm. - Phạm vi khách thể nghiên c u: Về khách thể kh o sát: 45 trẻ RLPTK 5-6 tuổi m ộ nhẹ, 96 giáo viên g dạy tại các ờng mầm non có trẻ RLPTK tại Hà Nội. Về khách thể nghiên c u iển hình và tổ ch c th c nghi ộng: 3 trẻ RLPTK 5-6 tuổi m ộ nhẹ. -Về a bàn nghiên c u: ề i c ti h h iều tra kh o sát th c t ở 16 ờng mầm non có trẻ RLPTK học hòa nh p a bàn TP Hà Nội. Tổ ch c th c nghi m tại 3 ờng mầm non tại Hà Nội ờng mầm non g ờng mầm non Vi t Bun ờng mầm non Qu nh Mai. 7. P Ư P P U V P Ư P P Ê ỨU 7.1. P ươ p p u n 7.1.1. Tiếp c n cá biệt hóa Mỗi trẻ RLPTK là một cá thể khác nhau, tổ ch ò hơi ể PTNN cho trẻ RLPTK d a trên s phù h p của t ng trẻ. Cùng một khuy t t h g ỗi trẻ lại có ặ iểm phát triển riêng, m ộ PTNN, m ộ hơi ặ iểm tính cách khác nhau. Do v hi ề xu t bi n pháp tổ ch ò hơi PTNN ph i d a trên nhu cầu và kh ă g ủa trẻ RLPTK h i hò i ờng trong lớp MGHN ể có những bi n pháp tổ ch c phù h p phát huy hi u qu củ ò hơi g i c PTNN cho trẻ. 7.1.2. Tiếp c n phát triển
5 Trẻ em phát triển theo một quy lu gi i ạ ớc làm tiề ề ể phát triển h gi i ạn sau. Nghiên c u bi n pháp tổ ch c ò hơi ở lớp MGHN cần d a trên s phát triển chung của trẻ em mẫu giáo, th y rõ mục tiêu PTNN của trẻ RLPTK ở t g gi i ạn nh nh và mục tiêu cao ở gi i ạn ti p.Ti p c n phát triển chú trọ g h ớng tới vùng phát triển gần ể trẻ ạt mục tiêu cao hơ Khi ghi u xây d ng các bi n pháp tổ ch ò hơi ể PTNN cho trẻ RLPTK d a trên s phát triển chung của trẻ em và s phát triển của trẻ RLPTK ũ g h t qu ã ạ c ể tìm ra cách th ộng hi u qu hơ g ổ ch ò hơi 7.1.3.Tiếp c n giáo dục hòa nh p Giáo dục hòa nh p c hiểu là s hỗ tr mọi trẻ e g ẻ RLPTK, ơ hội h ẳng về i hơi i p c n các d ch vụ giáo dụ Khi c học t p i hơi ới các bạ ồng trang l a, trẻ ơ hội phát triển t i a b n thân. Tổ ch ò hơi ể PTNN cho trẻ RLPTK ặ g i ờng giáo dục hòa nh p, m b o hài hòa mục tiêu PTNN chung cho t t c trẻ em trong lớp, h ớng tới s phù h p cá nhân trẻ RLPTK. Trong lớp MGHN, với s hỗ tr của các bạn và của GV sẽ tạ ơ hội ể trẻ RLPTK 5-6 tuổi h gi hơi í h c cùng các bạn. 7.1.4.Tiếp c n thực tiễn Khi tổ ch ò hơi PTNN h ẻ RLPTK cần d a vào th c tiễn của lớp MGHN, th c tiễn giáo dục cho trẻ RLPTK, m ộ PTNN của trẻ, nhữ g h hă khi trẻ RLPTK h gi ò hơi i n pháp hi GV g ổ ch c cho trẻ. T th c tiễ iều chỉnh cách th c tổ ch ò hơi h phù h p với trẻ RLPTK, trẻ không khuy t t ù g iều ki n tại lớp MGHN ũ g h phù h p ặc iể ò hơi ở ờng mầm non. Cách ti p c n này phát huy một cách t i h ă g ủa trẻ RLPTK, trẻ c coi là một chủ thể tích c ò hơi ể PTNN m b o mụ í h hơi h g ủa c lớp với hơi i g 7.2. P ươ p p cứu 7.2.1. P ươ p p cứu lý lu n Sử dụ g ph ơ g ph p ph í h ổng h p, phân loại và h th ng các tài li i ề tài nghiên c u. 7.2.2. P ươ p p cứu thực tiễn
6 Ph ơ g ph p ử dụng phi u hỏi: Sử dụng phi u hỏi ể kh o sát th c trạng sử dụng các bi n pháp tổ ch ò hơi ể PTNN cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi. Ph ơ g ph p ắc nghi m: Xây d ng và sử dụng bộ công cụ dạng trắc nghi h gi PTNN ủa trẻ RLPTK 5-6 tuổi; sử dụ g h g ARS ể h gi m ộ t kỷ h i g c nghiên c u là trẻ RLPTK 5-6 tuổi. ph ơ g ph p phạm: Quan sát, theo dõi và thu th p các mẫu NN của trẻ RLPTK ể h gi h ă g NN, ghi nh n những h h ởng của bi n ph p ộng. D giờ, quan sát và phân tích các giờ tổ ch ò hơi ủa GV ở các lớp MGHN và ti t cá nhân. Ghi chép lại nhữ g h g i h c qua quan sát theo các cách nh ghi chép t do, ghi chép có c u trúc, ghi chép bán c u trúc. Ph ơ g ph p ghi iể h h/ ờng h p (casestudy): L ph ơ g ph p nghiên c ặc thù của khoa học Giáo dụ ặc bi t dù g ể nghiên c u sâu một s ờng h p trẻ RLPTK iển hình về m ộ t kỷ, quá trình can thi p sớ ể tìm hiểu tính phù h p của các bi ph p ã ề xu t. Ph ơ g ph p h c nghi phạm: Th c nghi m áp dụng h th g ò hơi và cách tổ ch ò hơi ể PTNN cho 3 trẻ RLPTK 5-6 tuổi. 7.2.3. P ươ p p x lý số liệu bằng toán thống kê Phân tích các k t qu h c t kh o sát, th c nghi ơ ở cho vi c rút ra k t lu n về th c trạng. Lu n án sử dụ g ph ơ g ph p ph í h ử lý s li u bằng phần mềm xử lý th ng kê SPSS. 8. LU ỂM BẢO VỆ 8.1. Trẻ RLPTK 5-6 tuổi gặp một s h hă ề NN hơi g hể PTNN cho trẻ thông qua tổ ch c trò hơi ở ờng mầm non 8.2.T ò hơi ph ơ g i n có nhiều thu n l i ể PTNN hi u qu cho trẻ RLPTK. S PTTN của trẻ RLPTK 5-6 tuổi có h h ởng t vi c tổ ch c trò ở các lớp MGHN. 8.3. Trong quá trình tổ ch ò hơi bi n pháp tổ ch ò hơi ủa GV mẫu giáo là y u t quan trọng, có h h ởng lớ n s PTNN của trẻ RLPTK 5-6 tuổi. Tổ ch ò hơi h c s ph h c hi u qu PTNN cho trẻ khi th c hi ồng bộ
7 các bi ph p ộ g ơ ở ti p c n cá nhân, có s k t h p giữa hỗ trẻ RLPTK trong các hoạ ộng hơi chung ở lớp MGHN. 9. NH Ó ÓP I CỦA LU N ÁN 9.1. ó óp về mặt lý lu n Lý lu n về PTNN cho trẻ RLPTK c mở rộng qua nghiên c u và góp phần làm phong phú lý lu n về tổ ch ò hơi ể PTNN cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi. Thi t k bộ công cụ h gi NN h ẻ RLPTK 5-6 tuổi. 9.2. ó óp về mặt thực tiễn T ơ ở iều tra, kh o sát, lu ã h gi ột cách toàn di n về th c trạng tổ ch ò hơi PTNN h ẻ RLPTK ở các lớp mẫu giáo hòa nh p và th c trạng NN của trẻ RLPRK 5-6 tuổi. Lu n án xây d ng h th g ò hơi ể PTNN cho trẻ RLPTK, t GVMN và GV hỗ tr sử dụng các ò hơi ể tổ ch c cho trẻ trên lớp MGHN và ti t cá nhân. Các bi n pháp tổ ch ò hơi ề xu t và kiểm ch ng qua th c nghi m phạm có giá tr trong giáo dục trẻ RLPTK nhằm giúp giáo viên PTNN cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi trong lớp MGHN. 10. CẤU TRÚC LU N ÁN Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục, luận án bao gồm 4 chương: Chương 1: ơ ở lý lu n của tổ ch ò hơi ể phát triển ngôn ngữ cho trẻ r i loạn phổ t kỷ 5-6 tuổi Chương 2: Th c trạng tổ ch ò hơi ể phát triển ngôn ngữ cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi ở ờng mầm non Chương 3: Bi n pháp tổ ch ò hơi ể PTNN cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi Chương 4: Th c nghi m tổ ch ò hơi ể PTNN cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi
8 Ư 1 S LÝ LU N CỦA TỔ CHỨ TR Ể PHÁT TRIỂN NGÔN NG CHO TR RỐI LO N PHỔ T K 5-6 TUỔI 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấ đề Trong nhiều th p kỷ qua, trẻ RLPTK ã h hú c s quan tâm của các nhà nghiên c u khoa học trên th giới. Nhiều tác gi ã p trung vào nghiên c u về ĩ h i n trẻ RLPTK h NN ò hơi h h ớng dẫn trẻ RLPTK hơi nhằm PTNN. T những công trình nghiên c u của các tác gi trên th giới ũ g h ở Vi t Nam, chúng tôi ti n hành tổng h p một s h ớng chính trong nghiên c u về NN ò hơi ổ ch ò hơi ể PTNN cho trẻ RLPTK. 1.1.1. Những nghiên cứu về ngôn ngữ và phát triển ngôn ngữ cho trẻ rối loạn phổ tự kỷ Những nghiên cứu về hành vi NN: D a trên công trình nghiên c u về hành vi ngôn ngữ (Verbal behavior) củ S i e ( ă 1957), các tác gi mô t các loại NN nói hoặc phân loại hành vi NN bao gồm hành vi bắ h ớc NN, yêu cầu, hội thoại, và ặ iểm NN của trẻ RLPTK ũ g d a theo những hành vi NN này[90]. Cách ti p c c gọi là phân tích hành vi NN- xem xét p ng về NN ơ ẻ nh bởi tiề ề và h qu nh nh. S h ớng dẫn về NN d ới quan iểm hành vi NN t p trung vào ti p thu s th c thi lời nói ch ă g i g i t. The F S i e NN i h ộ h h i nh hình, củng c c kiểm soát bởi các bi ổi i ờ g h ộ g ơ ủng c , các kích thích tiề ề [68],[69]. Những nghiên cứu về NN dưới phương diện cấu trúc và chức năng. Về ph ơ g di n c u trúc, một s nghiên c ã e é h ă g ghe hiểu NN trong các ngữ c h c coi là khó ở trẻ RLPTK. Happe, F( 1997) và Norbury (2005) với những bằng ch ng chỉ ra trẻ RLPTK hiểu kém với những t ng hình và ẩn dụ [51],[73]. Hầu h t trẻ RLPTK ều gặp h hă ể nghe hiểu nhữ g g g ời khác nói [61],[92]. Trẻ RLPTK găp ề về cú pháp, ngữ ph p hơ hững bạ è ồng trang l a không mắc t kỷ (R e ồng nghi p, 2004) [38],[53]. Câu của trẻ khi
9 diễ ạt hay b thi u chủ ngữ, câu ngắn và thi u các liên k t t g iều này khi n cho trẻ h hă hi nh bày các v ề ể g ời khác hiểu. Ở khía cạnh khác, trẻ RLTPK có hi ng lặp lại t v ng. Mottron (2004), Prelock (2006)[77], Stribling (2006), Tager Flusberg & Caronna (2007) ã ghi uv ề nhại lời của trẻ RLPTK [95]. Nghiên c u trên 40 trẻ RLPTK thì ch ng nhại lời ớ ầu i ể ti p nh n NN và nó sẽ gi m dần khi NN phát triển (Tager Flusberg & Calkins, 1990) [38]. Các công trình nghiên c u chỉ ra trẻ RLPTK học các t theo h h g iển hình ( Norbury, Griffiths & Nation, 2010), vi c trẻ sử dụng những t ã i c phát hi n là r t khác bi t với nhữ g a trẻ khác. Trong một s nghiên c u c p ộ rộ g iểm s t v ng ở trẻ RLPTK kém so với trẻ không t kỷ (Kjelgaard & Tager Flusberg, 2001; Norbury, 2005; Loucas, 2008; Lindgren và ồng nghi p, 2009). Các nghiên c h ũ g g i ý h th ng ngữ ghĩ ủa trẻ là nghèo nàn[38],[51],[53],[73]. Về ph ơ g di n ch ă g hiều nghiên c u nh n mạnh ặ iểm sử dụng NN của trẻ RLPTK h ột d u hi u của khi m khuy t NN. Trẻ RLPTK thi u hụt trầm trọ g g ĩ ă g h ại (Ad ồng nghi p., 2005; Hale & Tager-F e g 2005; N dig ồng nghi p 2010; P ồng nghi p., 2009), thể hi n quá nhiều hoặc quá ít s khởi ầu, kh ă gd chủ ề kém, ph n hồi cuộc trò chuy n ngẫ hi í hơ ời nói không thích h p với ngữ c nh hoặc xã hội. S thi u hụt thể hi n rõ trong nhi m vụ ờng thu t, lời ề ngh không liên n b i c nh (Norbury, Gemmell, & Paul, 2011 và bỏ ộng l c của nhân v t hoặc s ki n (Tager-Flusberg, 1995). Kĩ ă g n kém (Jolliffe & Baron-Cohen, 2000; Norbury & Bishop, 2003) và s suy gi m trong vi c gi i quy t khó hiểu (Happe, 1997; Norbury, 2005). Nhiều công trình nghiên c u của Linda Mawhinney, Mary Scott McTeague (2004), Kirstin Lee Bostelmann, Vivien Hellerr ã hỉ ra, trẻ RLPTK gặp h hă g i c sử dụ g NN ể thích nghi với xã hội, hạn ch kh ă g ử dụng NN. Ông cho rằng x p xỉ 50% trẻ RLPTK h giờ phát triển lời nói hoàn thi h ộ ph ơ g i ể giao ti p [11],[14],[51],[73]. Nghiên c u của Steven E. Gutstein, Ph. D và cộng s ghi lại cuộc hội thoại giữa các trẻ RLPTK và cuộc hội thoại giữa trẻ RLPTK - trẻ phát triể h h ờng.