Sáng kiến kinh nghiệm THCS: Một vài kinh nghiệm để hướng dẫn học sinh khai thác và sử dụng có hiệu quả biểu đồ khí hậu trong giảng dạy Địa lí 7 ở trường trung học cơ sở
Mục tiêu nghiên cứu của sáng kiến kinh nghiệm là hướng dẫn cụ thể từng bài, học sinh dễ dàng tiếp cận gây nên tạo sự hứng thú trong học tập cho học sinh, kích thích cho các em sự ham học, ham hiểu biết và lòng say mê học môn Địa lý. » Xem thêm
Tóm tắt nội dung tài liệu
- 1. PHẦN MỞ ĐẦU
1.1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Năm học 2019 2020 là năm học có ý nghĩa quan trọng, năm tiếp tục thực
hiện tốt các cuộc vận động của nghành. Để thực hiện tốt chương trình và sách
giáo khoa mới ở các trường học đã đây manh phong trào đ
̉ ̣ ổi mới phương pháp
dạy học nhằm phát huy tính tích cực chủ động trong học tập của học sinh góp
phần nâng cao chất lượng giáo dục. Nhiều hội nghị, hội thảo đã được tổ chức
xoay quanh vấn đề đổi mới phương pháp dạy học như thế nào mang lại hiệu
quả dạy học cao nhất. Đó là vấn đề đang được quan tâm hàng đầu trong quá
trình dạy học hiện nay.
Hướng đổi mới của phương pháp dạy học hiện nay là tích cực hoá hoạt
động học tập của học sinh, khơi dậy và phát huy khả năng tự học nhằm hình
thành cho học sinh tính độc lập sáng tạo, nâng cao khả năng phát hiện và giải
quyết vấn đề, rèn luyện kỉ năng vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn, tác
động đến tình cảm đem lại niềm tin, hứng thú học tập cho học sinh.
Chương trình sách giáo khoa mới hiện nay đã thể hiện cách học mới của
học sinh. Từ những hình ảnh trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng đến
thực tiển hình thành nên khái niệm, quy luật, mối liên hệ nhân quả ... để tìm ra
kiến thức bài học. Điều đó đòi hỏi người giáo viên phải đổi mới phương pháp
dạy học phù hợp với nội dung sách giáo khoa hiện hành.
Th ực tế hiện nay ở các trường THCS việc thực hiện giảng dạy theo
phương pháp mới còn nhiều điều trăn trở, có không ít giáo viên vẫn theo nếp
cu ,trình bày theo ph
̃ ương pháp truyền thống, học sinh không chủ động lĩnh hội
kiến thức do đó hiệu quả giờ dạy vẫn chưa cao. Đối với bộ môn Địa lí hiện
nay, nội dung sách giáo khoa không những đòi hỏi người giáo viên phải nghiên
cứu kĩ, phải đổi mới hình thức kiểm tra đánh giá học sinh, phải sử dụng có
hiệu quả các phương tiện dạy học và quan trọng là đổi mới phương pháp dạy
học, phải có sự kết hợp nhuần nhuyễn, có sự tích hợp các phương pháp dạy
học lúc đó hiệu quả tiết dạy mới đạt như mong muốn. Song làm thế nào để
1
- hướng dẫn học sinh khai thác và sử dụng có hiệu quả biểu đồ khí hậu trong dạy
học Địa lí 7 có hiệu quả cao nhất, đó là một câu hỏi được nhiều giáo viên quan
tâm, đó cũng là vấn đề trăn trở, suy nghĩ của bản thân. Chính vì vậy bản thân
tôi chọn đề tài ''Một vài kinh nghiệm để hướng dẫn học sinh khai thác và
sử dụng có hiệu quả biểu đồ khí hậu trong giảng dạy Địa lí 7 ở trường
trung học cơ sở '' và đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng hiệu
quả khi dạy kiểu bài phân tích biểu đồ khí hậu.
1. 2. ĐIÊM M
̉ ƠI CUA ĐÊ TAI.
́ ̉ ̀ ̀
Tuy đề tài có thể được nhiều người nghiên cứu trước đây nhưng điểm
mới và khác biệt đề tài này là tập trung vào đối tượng riêng biệt học sinh đại trà
phân tích được kiểu bài biểu đồ khí hậu.
Đề tài bám sát chuẩn kiến thức kỹ năng, các phương pháp dạy học phổ
biến nhằm giúp em hình thành từ những hình ảnh trực quan sinh động đến tư
duy trừu tượng đến thực tiễn hình thành nên khái niệm, quy luật, mối liên hệ
nhân quả ... để tìm ra kiến thức bài học.
Nội dung của đề tài được chia ra từng dạng và hướng dẫn cụ thể từng
bài, học sinh dễ dàng tiếp cận gây nên tạo sự hứng thú trong học tập cho học
sinh, kích thích cho các em sự ham học, ham hiểu biết và lòng say mê học môn
Địa lý. Tạo một nền tảng vững chắc cho các em tiếp cận kiến thức về sau này.
Lựa chọn các ví dụ các bài tập cụ thể phân tích tỉ mỉ những sai lầm của
học sinh vận dụng hoạt động năng lực tư duy và kỹ năng vận dụng kiến thức
của học sinh để từ đó đưa ra lời giải đúng.
1.3. PHẠM VI ÁP DỤNG.
Đổi mới phương pháp dạy học kiểu bài phân tích biểu đồ khí hậu trong
giảng dạy Địa lí 7 theo hướng “lấy học sinh làm trung tâm’’.
Nghiên cứu trong phạm vi học sinh lớp 7A,B,C,D năm học: 2018 – 2019.
2
- 2.
2. PHẦN NỘI DUNG
2.1 Thực trạng của nội dung cần nghiên cứu
Là giao viên tr
́ ực tiếp giảng dạy bộ môn Địa lí (khối 7, khối 9) ở trường
̉ ̣ ản thân tôi nhận thấy thực trang cua viêc day
THCS, qua nhiêu năm giang day b
̀ ̣ ̉ ̣ ̣
̣ ̣ ́ ̀ ương nh
hoc đia ly trong nha tr ̀ ư sau:
a. Về phía giáo viên
Vơi kiêu bài phân tích bi
́ ̉ ểu đồ khí hậu thì nhiệm vụ cơ bản cua ng
̉ ươi giao
̀ ́
̉ ướng dẫn được học sinh vận dụng kiến thức để phân tích dư liêu
viên là phai h ̃ ̣
từ biêu đô đê khai thac nôi dung bai hoc. Trong ti
̉ ̀ ̉ ́ ̣ ̀ ̣ ết học này ngươi giáo viên ch
̀ ỉ
làm nhiệm vụ hướng dẫn còn hoat đông h
̣ ̣ ọc sinh là chủ yếu. Tuy nhiên khi dạy
bài phân tích biểu đồ khí hậu, một số giáo viên cho rằng vi
̀ thiếu thời gian nên
́ ược biêu đô. Măt khac cung co giáo viên l
không khai thac đ ̉ ̀ ̣ ́ ̃ ́ ại thấy kiểu phân tích
biểu đồ khí hậu quá tẻ nhạt, nhàm chán .
Thực tế cho thấy hiện nay nhiều giáo viên giảng dạy bộ môn Địa lí ở
trường THCS nói chung và dạy học kiểu bài phân tích biểu đồ khí hậu trong
giảng dạy Địa lí nói riêng kĩ năng phân tích từ những đồ sinh: dùng trực quan
(biểu đồ khí hậu, bản đồ, lược đồ, tranh ảnh …) qua loa chưa sâu sát, h ơn nữa
nhiều giáo viên còn dạy chay, dạy theo phương pháp cũ (giáo viên thực hiện –
trò sao chép) vì vậy việc dạy học kiểu bài phân tích biểu đồ khí hậu nói chung
và các đồ dùng trực quan nói riêng ở trường THCS còn nhiều hạn chế.
b. Về phía học
Đa số các em chưa có thói quen tìm hiểu khám phá mà chỉ quen ghi chép,
tái hiện những gì mà giáo viên cung cấp. Do đó các em không có khả năng độc
lập suy nghĩ nên gặp khó khăn khi phải trực tiếp phân tích các biểu đồ đặc biệt
là kiểu bài phân tích biểu đồ khí hậu. Đây là kiêu bài đòi h
̉ ỏi học sinh phải làm
việc phải tự mình khai thác kiến thức trên biểu đồ (nhiệt độ và lượng mưa).
Hơn nữa kiến thức Địa lí quá rộng (tìm hiểu các sự vật hiện tượng diễn ra trên
Trái Đất, trong tự nhiên mà các em ít có điều kiện tiếp xúc) nên phần nào ảnh
hưởng không nhỏ đến chất lượng bộ môn. Qua năm học 2016 2017, khi chưa
3
- áp dụng những giải pháp đó vào giảng dạy tiết 11 bài 12: Thực hành : (Địa lí
7) thì kết quả đem lại cũng rất thấp:
TT LỚP TSH Giỏi Khá Trung bình Yếu
SL % SL % SL % SL %
S
1 7A 28 10 35,7 8 28,6 8 28,6 2 7,1
2 7B 28 5 17,9 8 28,6 10 35,7 5 17,8
3 7C 28 5 17,9 8 28,6 10 35,7 5 17,8
4 7D 27 8 29,6 9 33,4 7 25,9 3 11,1
KHỐI 7 111 28 25,2 33 29,7 35 31,6 15 13,5
c. Nguyên nhân của thực trạng
Qua quá trình nghiên cứu tìm hiểu cho thấy việc dạy kiểu bài lý thuyết và
thực hành về phân tích biểu đồ khí hậu trong giảng dạy bộ môn Địa lí ở trường
THCS nói chung và giảng dạy môn Địa lí lớp 7 nói riêng còn nhiều bất cập do
những nguyên nhân sau :
+ Kiểu bài phân tích biểu đồ khí hậu là một dạng bài học khó vì học sinh
phải xử lí các số liệu từ biểu đồ để tìm ra kiến thức cơ bản. Trong khi đó kĩ
năng của các em còn nhiều hạn chế nên các em không mấy hứng thú học tập.
+ Do quan niệm sai lầm của một bộ phận không nhỏ học sinh về vị trí
vai trò của môn Địa lí trong nhà trường, xem đó là môn học phụ nên học qua loa
đại khái, chỉ học cho đủ điểm tổng kết là được không cần phải học nhiều.
+ Cơ sở vật chất, phương tiện dạy học, phòng học bộ môn của nhà
trường còn thiếu đặc biệt là lược đồ, biểu đồ khí hậu nên giáo viên và học sinh
còn gặp nhiều khó khăn trong dạy và học Địa lí.
+ Là giáo viên trẻ nên kinh nghiệm cũng hư phương pháp giảng dạy phần
nào còn nhiều hạn chế chưa tạo ra được hứng thú học tập cho học sinh trong
dạy học bộ môn.
+ Mặc dầu trường đóng trên địa bàn thuận lợi, trình độ dân trí cao, hoạt
động kinh tế chủ yếu là sản xuất nông nghiệp nên phần lớn phụ huynh ít quan
tâm đến việc học tập của con cái mà chủ yếu giao khoán phó mặc cho giáo viên,
nhà trường.
2.2. CÁC GIẢI PHÁP
4
- Qua quá trình tìm hiểu thực trạng khi dạy kiểu bài phân tích biểu đồ khí
hậu trong giảng Địa lí 7 ở trường THCS bản thân tôi xin mạnh dạn đưa ra các
giải pháp sau để dạy kiểu bài phân tích biểu đồ khí hậu tốt hơn.
2.2.1 Giải pháp 1: Thiết kế giáo án và chuẩn bị phương tiện dạy học
phải đồng bộ
Đây là giải pháp quan trong đôi v
̣ ́ ơi viêc làm tăng hi
́ ̣ ệu quả giờ dạy. Bởi
thường dạy một bài về phân tích biểu đồ khí hậu nếu giáo viên thiết kế giáo án
sơ lược, đơn giản và thiếu đồ dùng dạy học sẽ tạo ra sự nhàm chán cho cả
người dạy lẫn người học. Do vậy việc thiết kế giáo án theo hướng tích cực hoá
hoạt động hoạt động học tập của học sinh thông qua hệ thống câu hỏi hướng
dẫn học sinh làm việc với lược đồ, biểu đồ khí hậu ....và cùng thảo luận qua
phiếu.
Trong quá trình thiết kế giáo án theo phương pháp lấy học sinh làm trung
tâm, người giáo viên cần phải đọc kĩ nội dung bài học, nắm chắc nội dung của
bài, phương pháp giảng dạy của bài. Thông qua bài học, giáo viên hướng dẫn
học sinh cách đọc, xử lí, phân tích biểu đồ. Tuy nhiên, giáo viên cũng cần phải
căn cứ vào từng đối tượng học sinh trong lớp học, đặc biệt là đối tượng học
sinh yếu, kém, giáo viên cần hướng dẫn cụ thể có thể bằng những câu hỏi gợi
mở để giúp học sinh dễ dàng nắm kiến thức bài học.
Đồng thời trong quá trình thiết kế giáo án người giáo viên cần phải phân
loại hệ thống câu hỏi ra nhiều loại: câu hỏi dành cho học sinh khá giỏi, câu hỏi
dành cho học sinh trung bình và đặc biệt là câu hỏi dành cho đối tượng học
sinh yếu kém, giáo viên cần đưa ra những câu hỏi mang tính chất gợi mở để
giúp học sinh khai thác kiến thức một cách chủ động hơn.
Ví dụ : Bài 33 : Các khu vực Châu Phi – ( SGK Địa lí 7 trang 105)
Khi giáo viên đưa ra câu hỏi : Tại sao phần lớn Bắc Phi và Nam Phi
đều nằm trong môi trường nhiệt đới nhưng khí hậu của Nam Phi lại ẩm và
dịu hơn khí hậu của Bắc Phi ?
Đây là câu hỏi khó do vậy giáo viên cần đưa ra câu hỏi gợi ý:
5
- Diện tích khu vực Nam Phi như thế nào rộng hay hẹp, tiếp giáp?
- Ở phía đông của Nam Phi chịu ảnh hưởng của dòng biển nào?
- Ở phía đông của Nam Phi có loại gió nào đang hoạt động?
Nhằm giúp đối tượng học sinh yếu kém dễ dàng rút ra được kết luận tại
sao khí hậu của Nam Phi lại ẩm và diụ hơn khí hậu của Bắc Phi?
Thực hiện giải pháp này không những giúp cho những giáo viên thực sự
chủ động cho tiết dạy mà còn chủ động được phương pháp dạy học của mình.
Bên cạnh đó học sinh làm việc tích cực (dưới sự hướng dẫn của giáo viên) để
tìm ra kiến thức mới không gây ra sự nhàm chàn. Kết quả là người hướng dẫn
(người dạy) đã có một tiết học nhẹ nhàng thoải mái. Học sinh tích cực làm việc
nâng cao được kĩ năng phân tích lược đồ, biểu đồ khí hậu hơn nữa học sinh có
điều kiện để hệ thống lại kiến thức, cũng cố và nâng cao sự hiểu biết tính chủ
động biết vận dụng so sánh liên hệ thực tế .
2.2.2. Giải pháp 2: Hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài ở nhà.
Đây là một khâu kha quan tr
́ ọng đê đat đ
̉ ̣ ược hiêu qua gi
̣ ̉ ờ day co s
̣ ́ ử dung
̣
̉ ̀ ́ ̣
biêu đô khi hâu. Vi ệc hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài ở nhà giúp các em nắm
được nội dung bài học, đồng thời dễ dàng tiếp nhận kiến thức mới. Hướng dẫn
học sinh chuẩn bị bài ở nhà của học sinh có hiệu quả thì người giáo viên phải
hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài ở nhà chu đáo các nội dung sau :
Ví dụ Bài 19 Môi trường hoang mạc – (SGK Địa lí 7 trang 61) :
Sử dụng biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa của hai trạm khí tượng Xahara
của Châu Phi và Gô bi của Châu Á.
Thứ nhất: Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc tên biểu đồ, xác định vị trí
của trạm Xa ha ra trên bản đồ tự nhiên của Châu Phi và Gô bi trên bản đồ tự
nhiên của Châu Á.
Thứ hai: Phân tích biểu đồ nhiệt độ (nhiệt độ tháng cao nhất, tháng thấp
nhất, nóng nhất là tháng nào, lạnh nhất là tháng nào, tháng nào có nhiệt độ dưới
O0C, biên độ nhiệt).
6
- Phân tích lượng mưa (mưa nhiều vào tháng nào, ít nhất vào tháng nào,
mưa nhiều vào mùa nào, các tháng có mưa ít hay không mưa vào mùa nào, tổng
lượng mưa cả năm ...)
Thứ ba: Rút ra đặc điểm chung của khí hậu hoang mạc.
Thứ tư: Rút ra điểm khác nhau về khí hậu của hoang mạc đới nóng và
đới ôn hòa.
Như vậy khi giáo viên chuẩn bị bài ở nhà chu đáo, ki l
̃ ưỡng thì giáo viên
chủ động định hướng giảm bớt phần thuyết trình giảng giải. Còn về học sinh
thì sẽ chủ động tiếp thu kiến thức mới đồng thời tăng hiệu quả khi thảo luận
nhóm, chủ động khai thác kiến thức hoàn thành phiếu học tập theo yêu cầu của
giáo viên.
2.2.3 Giải pháp 3: Tổ chức học sinh học tập thảo luận nhóm
Việc tổ chức cho học sinh học tập thảo luận nhóm khi dạy kiểu bài phân
tích biểu đồ khí hậu giúp học sinh cùng nhau hợp sức để hoàn thành nội dung
bài học, giúp đỡ nhau trong học tập.
Đối với dạng bài khó: chẳng hạn biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa ở
(Bài tập 1 SGK Địa lí 7 trang 59) Bài 18 Thực hành: Nhận biết đặc điểm môi
trường đới ôn hoà, đây là dạng biểu đồ khó do vậy giáo viên cho học sinh thảo
luận để tìm ra sự khác biệt về đặc điểm khí hậu ôn đới lục địa, địa trung hải và
ôn đới hải dương đồng thời xác định vị trí của chúng trên bản đồ. Để thảo
luận đạt kết quả tốt giáo viên phân lớp thành 3 nhóm (mỗi nhóm phân tích một
biểu đồ).
* Nhóm 1: Phân tích biểu đồ nhiệt độ lượng mưa ở hình A (550 45, B)
Cụ thể :
+ Đường biểu diễn nhiệt độ trong năm tăng cao mấy lần ? Biên độ
nhiệt ?
+ Nhiệt độ quanh năm khoảng bao nhiêu? Có mấy tháng nhiệt độ dưới
0oC vào mùa nào ?
7
- + Lượng mưa trong năm như thế nào? Có mấy tháng mưa ít hay dưới
dạng tuyết rơi, mưa nhiều vào mùa nào?
Rút ra đặc điểm cơ bản của khí hậu ôn đới lục địa.
* Nhóm 2 : Phân tích biểu đồ nhiệt độ lượng mưa ở hình B (360 43, B)
Cụ thể :
+ Đường biểu diễn nhiệt độ tăng cao mấy lần trong năm? Biên độ nhiệt?
+ Nhiệt độ quanh năm khoảng bao nhiêu? Có mấy tháng nhiệt độ dưới
0oC
+ Lượng mưa trong năm như thế nào? mưa nhiều vào mùa nào?
Rút ra đặc điểm cơ bản của khí hậu Địa Trung Hải
* Nhóm 3 : Phân tích biểu đồ nhiệt độ lượng mưa ở hình C (510 41, B)
Cụ thể :
+ Đường biểu diễn nhiệt độ trong năm tăng cao mấy lần? Biên độ nhiệt?
+ Nhiệt độ quanh năm khoảng bao nhiêu? Cao vào mùa nào?
+ Lượng mưa trong năm như thế nào? Sự phân bố mưa ra sao? Tập trung
vào mùa nào?
Rút ra đặc điểm cơ bản của khí hậu ôn đới hải dương.
Từ phân tích trên giáo viên cho học sinh rút ra những đặc điểm khác nhau
về khí hậu ôn đới lục địa, địa trung hải và ôn đới hải dương.
Đối với dạng bài đơn giản: chẳng hạn biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa
ở Bài 5 : Đới nóng. Môi trường xích đạo ẩm. Hình 5.2 Biểu đồ nhiệt độ và
lượng mưa Xin ga po (SGK Địa lí 7 - trang 16) thì giáo viên cho học sinh
nhận xét:
+ Đường biểu diễn nhiệt độ trung bình các tháng trong năm cho thấy
nhiệt độ của Xin ga po có đặc điểm gì ?
+ Lượng mưa trong năm như thế nào? Sự phân bố lượng mưa trong năm
ra sao? Sự chênh lệch giữa lượng mưa tháng thấp nhất và tháng cao nhất là
khoảng bao nhiêu mi li mét ?
8
- Từ nhận xét trên, giáo viên cho học sinh thảo luận để rút ra đặc điểm khí
hậu của môi trường xích đạo ẩm.
Thực hiện giải pháp này giúp giáo viên dễ dàng trong việc quan sát các
nhóm học sinh làm việc giải đáp thắc mắc trợ giúp học sinh trong quá trình thảo
luận. Phát hiện những nhóm học sinh nắm kiến thức chưa chắc chắn để từ đó
có hướng điều chính, bố sung cho các em đồng thời giúp đối tượng yếu kém có
cơ hội để nâng cao kiến thức. Học sinh rèn được kiến thức, kĩ năng qua khai
thác biểu đồ khí hậu để hoàn thành kiến thức giáo viên giao và phát biểu kết
quả thảo luận nhóm mình, đồng thời thông qua cách học này giúp học sinh hình
thành và phát triển được nhiều kĩ năng xã hội (kĩ năng giao tiếp, giải quyết vấn
đề, nói diễn đạt, học tập và ghi chép tư liệu, báo cáo).
2.2.4. Giải pháp 4: Tổ chức học sinh khai thác biểu đồ khí hậu.
Để hướng dẫn học sinh khai thác biểu đồ khí hậu có hiệu quả cần thực
hiện các bước sau :
Thứ nhất: Phải đọc tên biểu đồ để biết được: biểu đồ thể hiện nội dung
gì? các đại lượng được thể hiện trên biểu đồ là gì? Màu sắc biểu thị của các
đại lượng đó? trên lãnh thổ nào? vào thời gian nào? chúng được thể hiện như
thế nào? trị số các đại lượng?
Thứ hai: Phải đối chiếu so sánh các trị số và nhận xét các đối tượng sau
đó tìm ra mối quan hệ giữa các yếu tố được thể hiện trên biểu đồ để rút ra
nhận xét khái quát.
Để có thời gian phân tích giáo viên nên cho học sinh thành lập nhóm.
Giáo viên phân lớp thành 2 nhóm:
+ Nhóm 1: phân tích biểu đồ khí hậu trạm Ma –la can;
+ Nhóm 2: phân tích biểu đồ khí hậu trạm Gia –mê na .
Ví dụ : Bài 6 Môi trường nhiệt đới (SGK Địa lí 7 trang 20)
Sử dụng biểu đồ khí hậu Ma la can (Cộng hoà Xu Đăng) và Gia mê na
(Cộng hoà Sát).
9
- Mục đích sử dụng: phân tích, so sánh hai biểu đồ để rút ra đặc điểm khí
hậu của môi trường nhiệt đới .
Bước 1: Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc tên biểu đồ, xác định vị trí
của Ma La can (90 B) và Gia mê na (120 B) trên bản đồ tự nhiên châu Phi.
Bước 2: Phân tích biểu đồ nhiệt độ giáo viên hướng dẫn học sinh khai
thác các thông tin sau:
Đường biểu diễn nhiệt độ trong năm tăng cao mấy lần trong năm?
Nhiệt độ tháng cao nhất và tháng thấp nhất là bao nhiêu? Biên độ
nhiệt?
Tháng nóng nhất là tháng nào? Tháng lạnh nhất là tháng nào? Tuyết rơi
vào tháng nào hay có nhiệt độ dưới 0oC ?
Các thông tin trên giúp cho chúng ta biết được đặc điểm của chế độ nhiệt
ở Ma La can và Gia mê na.
Để cho học sinh dễ dàng tìm ra kiến thức, giáo viên hướng dẫn học sinh
cách làm như sau: Đặt thước kẻ vuông góc với trục tung và đưa từ từ cho đến
khi nào chạm vào điểm trên cùng của đường biểu diễn nhiệt độ thì đó là nhiệt
độ tháng cao nhất. Và cũng cách làm đó giáo viên cho học sinh đặt thước song
song với trục hoành từ dưới lên (mép phía trên của trục hoành) cho đến khi nào
chạm vào điểm dưới cùng của đường biểu diễn nhiệt độ thì khi đó là nhiệt độ
tháng thấp nhất. Để tìm nhiệt độ tháng nóng nhất thì giáo viên hướng dẫn như
sau: Đặt thước kẻ từ điểm có nhiệt độ cao nhất, vuông góc với trục tung và
song song với trục hoành nếu trùng với vị trí tháng nào thì đó có nhiệt độ nóng
nhất và tương tự với tháng lạnh nhất thì giáo viên cũng hướng dẫn cách làm
như trên.
Bước 3. Phân tích biểu đồ lượng mưa giáo viên hướng dẫn học sinh khai
thác các thông tin sau :
- Mưa nhiều nhất vào tháng nào,mưa ít nhất vào tháng nào?
Các tháng có mưa nhiều vào mùa nào, các tháng có mưa ít hay không
mưa vào mùa nào? Mấy tháng?
10
- Sự phân bố mưa trong năm như thế nào: mưa nhiều quanh năm hay tập
trung vào một số tháng trong năm?
Tổng lượng mưa trong cả năm là bao nhiêu?
Tổng lượng mưa của những tháng mưa nhiều chiếm bao nhiêu % tổng
lượng mưa cả năm?
Các thông tin trên về tổng lượng mưa và sự phân bố mưa trong năm giúp
biết được đặc điểm của chế độ mưa của Ma Lacan và Gia mê na. Để giúp
học sinh dễ dàng khai thác được thông tin về lượng mưa, giáo viên hướng dẫn
học sinh đặt thước song song với trục hoành và đưa từ trên xuống khi nào thước
kẻ chạm vào cột mưa đầu tiên thì đó là tháng có lượng mưa cao nhất (nhiều
nhất), tương tự đặt thước kẻ song song với trục hoành và đưa từ dưới lên cho
đến khi nào chạm vào cột mưa đầu tiên thì đó là tháng có lượng mưa thấp
nhất (ít nhất).
Từ phân tích yếu tố nhiệt độ và lương mưa, rút ra đặc điểm về khí hậu
của Ma Lacan và Gia mê na thuộc đới khí hậu nào.
Bước 4. Rút ra những đặc điểm chung của khí hậu nhiệt đới. Trước hết
để giúp học sinh rút ra được đặc điểm chung của khí hậu nhiệt đới, giáo viên
cho học sinh tìm ra những đặc điểm cơ bản khí hậu nhiệt đới:
+ Nóng quanh năm và có hai thời kì nhiệt độ tăng cao.
+ Có một thời kì khô hạn hoặc mưa tập trung vào một mùa.
+ Lượng mưa trung bình năm từ 500mm đến 1500mm.
Sau khi rút ra những đặc điểm cơ bản của khí hậu Nhiệt đới giáo viên hướng
dẫn học sinh những đặc điểm chung của khí hậu nhiệt đới: Nóng và lượng mưa
tập trung vào một mùa, càng gần chí tuyến thời kì khô hạn càng kéo dài và biên
độ nhiệt trong năm lớn.
Dưới đây là một bài soạn về một đơn vị kiến thức minh hoạ để dạy tốt
một tiết học Địa lí 7 theo phương pháp đổi mới:
Tiết 11
Bài 12
THỰC HÀNH :
NHẬN BIẾT ĐẶC ĐIỂM CỦA MÔI TRƯỜNG Ở ĐỚI NÓNG .
Ngày soạn: Ngày dạy :
11
- I. MUC TIÊU BAI HOC:
̣ ̀ ̣
1. Ki ến thức :
Nắm vững đặc điểm khí hậu xích đạo ẩm, nhiệt đới và nhiệt đới gió mùa .
- Đặc điểm của các kiểu môi trường ở đới nóng.
2. Kỹ năng :
- Nhận biết các môi trường của đới nóng qua ảnh địa lí, qua biểu đồ nhiệt độ
lượng mưa .
- K ỹ năng phân tích mối quan hệ giữa chế độ mưa với chế độ sông ngòi,
giữa khí hậu với môi trường.
3. Thái độ:
Tầm quan trọng các Môi trường Địa lí thế giới
4. Định hướng năng lực:
Năng lực chung: Năng lực giải quyết vấn đề, năng lực giao tiếp, năng lực
hợp tác
Năng lực chuyên biệt: Năng lực sử dụng lược đồ,năng lực phân biệt ,sử
dụng số liệu thống kê.
II. PH ƯƠNG TIÊN DAY HOC.
̣ ̣ ̣
Các hình ảnh SGK phóng to
- Biểu đồ nhiệt độ lượng mưa của địa phương (tỉnh Quảng Bình) .
Tranh ảnh, tư liệu
III. TIÊ
N TRINH GI
́ ̀ Ờ DAY
̣
1. Ki ểm tra bài cũ
(5 phút)
HS 1: Đặc điểm cơ bản nhất của khí hậu xích đạo ẩm? Nêu đặc điểm
hình dạng biểu đồ khí hậu xích đạo ẩm như thế nào ?
HS 2: Đặc điểm khí hậu nhiệt đới và nhiệt đới gió mùa? Đặc điểm hình
dạng hai biểu đồ có gì giống và khác nhau?
2. Bài mới :
Hoạt động 1: GV hương dân HS Xác đ
́ ̃ ịnh ảnh thuộc kiểu môi trường.
12
- Hoạt động của GV và HS Nội dung chính
GV hương ̃ HS xác định ảnh 1. Xác định ảnh thuộc kiểu môi
́ dân
thuộc kiểu môi trường. trường.
+ Ảnh chụp gì ?
+ Chủ đề ảnh là gì ? Ảnh A : Môi trường hoang mạc
+ Xác định tên của môi trường trong Ảnh B : Môi trường nhiệt đới
ảnh Ảnh C : Môi trường xích đạo ẩm
̣
HS lam viêc ca nhân va
̀ ́ ̀ trình bày kết
quả theo các nội dung sau :
Ảnh A : Môi trường hoang mạc
Ảnh B : Môi trường nhiệt đới
Ảnh C : Môi trường xích đạo ẩm
̣ ́ ̀ ̉
HS khac nhân xet va bô sung
́
̣
GV đinh hương đung.
́ ́
Hoạt động 2: GV hương dân HS ch
́ ̃ ọn biểu đồ phù hợp với ảnh xa van kèm theo.
(8 phut)
́
GV hương dân HS hoat đông ca nhân
́ ̃ ̣ ̣ ́ 2. Chọn biểu đồ phù hợp với ảnh
theo các bước sau : xa van kèm theo.
+ Ảnh chụp gì ?
+ Xác định tên của môi trường trong Biểu đồ B phù hợp vì có mưa nhiều,
ảnh thời kì khô hạn ngắn hơn biểu đồ C,
+ Đặc điểm môi trường nhiệt đới lượng mưa nhiều phù hợp với xa van
(Nóng và lượng mưa tập trung vào
một mùa, có hai lần nhiệt độ tăng
cao)
HS.
Biểu đồ A: Nóng quanh năm, tháng
nào cũng có mưa.(không đúng)
Biểu đồ B: Nóng quanh năm, 2 lần
có nhiệt độ tăng cao,mưa theo mùa,
3tháng khô hạn.
(Môi trường nhiệt đới)
Biểu đồ C: Nóng quanh năm, 2 lần
có nhiệt độ tăng cao,mưa theo mùa, 7
13
- tháng khô hạn. (Môi trường nhiệt đới)
GV cho học sinh làm theo hình thức
loại trừ, sau đó bổ sung và ....
́ ́ ̉ ̀ ̀ ợp (10 phút )
Hoạt động 3: Săp xêp biêu đô phu h
- GV goị học sinh nhắc lại mối quan 3. Có 3 biểu đồ lượng mưa và 2
hệ khí hậu và sông ngòi, lượng mưa và biểu đồ luu lượng của các con
chế độ nước . sông. Hãy sắp xếp phù hợp.
GV hương dân h
́ ̃ ọc sinh đông ca nhân
̣ ́
phân tích từng biểu đồ.
? Phân tích 3 biểu đồ A,B,C về chế độ
mưa :
Biểu đồ A: Mưa quanh năm, B có thời Biểu đồ A: Mưa quanh năm phù hợp
kì khô hạn dài 4 tháng, C mưa tập với biểu đồ X có nước quanh năm
trung theo mùa có mùa mưa ít,mùa
Biểu đồ B: có thời kì khô hạn , 4
mưa nhiều
tháng không mưa phù hợp với biểu
đồ Y
Biểu đồ C: có mùa mưa ít phù hợp
với biểu đồ Y có một mùa cạn
? Phân tích 2 biểu đồ X,Y về chế độ
nước :
Biểu đồ X: Có nước quanh năm
Biểu đồ Y có một mùa lũ, một mùa
cạn,tháng nào sông cũng có nước
HS sử dụng hình thức loại trừ để sắp
Kết luận : Biểu đồ A phù hợp với
xếp các biểu đồ cho thích hợp.
biểu đồ X ; Biểu đồ C phù hợp với
GV chuẩn xác kiến thức
biểu đồ Y
Hoạt động 4: GV hương dân HS ch
́ ̃ ọn biểu đồ thích hợp thuộc đới nóng
- GV goị học sinh nhắc lại đặc điểm 4.Quan sát các biểu đồ nhiệt độ và
nhiệt độ, lượng mưa của 3 kiểu đới lượng mưa, chọn biểu đồ thích
nóng. hợp thuộc đới nóng.
GV hương dân HS th
́ ̃ ảo luận theo 5
14
- nhom:
́
+ Nhóm 1. Biểu đồ A
+ Nhóm 2. Biểu đồ B
+ Nhóm 3. Biểu đồ C
+ Nhóm 4. Biểu đồ D
+ Nhóm 5. Biểu đồ E
HS làm việc theo nhóm, đại diện nhóm
trả lời.
GV hướng dẫn HS làm việc theo 3
bước cụ thể :
Bước 1. Xác định các biểu đồ nhiệt độ
và lượng mưa nào thuộc đới nóng .
Biểu đồ A : có nhiều tháng nhiệt độ
xuống dưới 15OC, mưa nhiều mùa hạ.
Biểu đồ B: Nóng quanh năm trên 20OC
Có 2 lần tăng cao, mưa vào mùa hạ.
Biểu đồ C: Có tháng cao nhất mùa hạ Biểu đồ A: Khí hậu Địa Trung Hải
không quá 20OC, mùa đông ấm. Nam bán cầu .
Biểu đồ D: Có mùa đông lạnh dưới Biểu đồ B: Khí hậu nhiệt đới gió mùa
5OC .
Biểu đồ E: Có mùa hạ nóng trên Biểu đồ C: Khí hậu ôn đới hải dương
25OC,mùa đông mát, mưa ít. Biểu đồ D: Khí hậu ôn đới lục địa
Bước 2 .Tìm hiểu và phân loại biểu Biểu đồ E: Khí hậu hoang mạc (Bát
đồ B đa Irắc)
Bước 3. Xác định biểu đồ B là biểu đồ Kết luận: Biểu đồ B: Khí hậu nhiệt
nhiệt đới gió mùa? Tại sao? đới gió mùa (vì có nhiệt độ quanh
̣ ̣ ̉
Đai diên cac nhom trinh bay kêt qua
́ ́ ̀ ̀ ́ năm trên 25OC, mưa trên 1500mm với
̉ ̣
thao luân. một mùa mưa vào mùa hạ và một
̣ ́ ̀ ổ sung .
Cac nhom khac nhân xet va b
́ ́ ́ mùa khô và mùa đông)
̣
GV đinh h ương đung.
́ ́
3. C
ung c
̉ ố : (4 phút)
- Nhắc lại cách nhận biết các kiểu khí hậu ở đới nóng và xác định vị trí của
chúng trên bản đồ tự nhiên thê giới?
15
- - Sắp xếp từng loại cây cho phù hợp với các loại khí hậu.
- Xác định biểu đồ khí hậu Quảng Bình thuộc loại khi hậu nào của đới nóng
4. D
ặn dò : (1phút)
- Hoàn chỉnh bài thực hành
- Chuẩn bị trước bài mới: Môi trường đới ôn hòa
- Ôn lại ranh giới và đặc điểm các đới khí hậu trên Trái Đất.
- Ở Bắc bán cầu, Nam bán cầu diện tích của đới ôn hòa như thế nào?
2.3 Kết quả của đề tài nghiên cứu
Sau khi vận dụng các giải pháp trên trong tiết dạy phân tích biểu đồ khí
hậu vào tiết 11bài 12: Thực hành: Nhận biết đặc điểm của môi trường ở đới
nóng của toàn bộ học sinh khối 7 trường tôi ở học kì 1 năm học 2018 2019 kết
quả đạt được như sau :
TT LỚP TSH Giỏi Khá Trung bình Yếu
SL % SL % SL % SL %
S
1 7A 28 15 53,6 7 25 5 17,9 1 3,5
2 7B 28 7 25 8 28.6 11 39,3 2 7,1
3 7C 28 7 25 8 28,6 11 39,3 2 7,1
4 7D 27 8 29,6 9 33,3 8 29,6 2 7,5
KHỐI 7 111 37 33,3 32 28,8 35 31,5 7 6,4
Qua quá trình áp dụng kinh nghiệm dạy học theo phương pháp mới vào
giảng dạy một tiết học Địa lí 7 năm học 2018 2019 thu được kết quả sau:
Về kiến thức: tạo được sự hứng thú học tập của học sinh, học sinh hoạt
động tích cực, chủ động trong tiết học, chiếm lĩnh kiến thức một cách nhanh
chóng và chắc chắn.
Về kĩ năng: Kĩ năng trực quan, tư duy phân tích, tổng hợp của học sinh
được nâng cao và hoàn thiện hơn. Qua đó hình thành và nâng cao kỹ năng phân
tích xử lí biểu đồ, lược đồ khí hậu ở học sinh. Đồng thời học sinh vận dụng các
kiến thức Địa lí vào cuộc sống thực tiễn một cách dễ dàng và có hiệu quả.
Chính vì vậy mà số học sinh khá giỏi tăng lên và số học sinh yếu kém
giảm hẳn đi so với năm trước.
16
-
17
- 3. PHẦN KẾT LUẬN
3. 1. Ý nghĩa của đề tài
Dạy bài Địa lí theo hướng lấy học sinh làm trung tâm là một trong những
nội dung qua trọng của đổi mới phương pháp dạy học. Qua đó, học sinh phát
huy được tính tích cực chủ động, sáng tạo đáp ứng nhu cầu nâng cao chất lượng
giáo dục, mục tiêu giáo dục trong giai đoạn hiện nay.
Việc hướng dẫn tổ chức học tập khai thác kiến thức Địa lí với những
phương pháp dạy học thích hợp phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí, tạo hứng thú,
không khí cởi mở trong tiết học và kết quả là học sinh lĩnh hội kiến thức vững
vàng chắc chắn hơn làm cơ sở nền tảng cho học sinh tiếp thu tốt hơn kiến thức
lớp trên.
Thông qua việc thực hiện đề tài này và vận dụng vào thực tế giảng dạy ở
Trường THCS. Bản thân nhận thấy nếu vận dụng các giải pháp trên một cách
sáng tạo và khoa học chắc chắn hiệu quả dạy học bộ môn Địa lí ở Trường
THCS nói chung và kiểu bài phân tích biểu đồ khí hậu trong dạy học Địa lí 7
nói riêng sẽ đạt hiệu quả cao. Từ những vấn đề nêu trên, bản thân sẽ tiếp tục
vận dụng và phát huy có hiệu quả phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung
tâm để khai thác kiến thức từ các biểu đồ, lược đồ khí hậu trong giảng dạy bộ
môn Địa lí 7 nhằm đóng góp một phần nhỏ bé vào thực hiện mục tiêu của giáo
dục trong giai đoạn hiện nay.
Qua quá trình áp dụng các giải pháp nêu trên vào tiến trình dạy học 1 tiết
học Địa lí 7 ở trường THCS bản thân rút ra được một số kinh nghiệm sau :
Đối với giáo viên:
Để dạy kiểu bài phân tích biểu đồ, lược đồ khí hậu theo hướng tích cực,
trước hết bản thân mỗi giáo viên phải hứng thú dạy học bộ môn vì khi có hứng
thú mới say mê công việc, đi sâu nghiên cứu , cải tiến soạn giảng càng tích cực
và tiến bộ hơn.
Giáo viên hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài ở nhà, sau đó giáo viên kiểm
tra sự chuẩn bị của học sinh, nên chú ý nhiều hơn vào đối tượng học sinh yếu,
18
- kém. Tuy nhiên giáo viên cũng cần động viên, tuyên dương và khuyến khích
những học sinh có cách làm hay. Đồng thời có câu hỏi để nâng cao để phát huy
tính tích cực, tư duy sáng tạo của đối tượng học sinh khá giỏi.
Luôn học hỏi đồng nghiệp, trau dồi kiến thức, nâng cao chuyên môn
nghiệp vụ của mình .
Chú trọng việc cũng cố và phát triển ở học sinh các kĩ năng : Kĩ năng sử
dụng bản đồ, biểu đồ, lược đồ, kĩ năng phân tích bảng số liệu thống kê, kĩ năng
xác lập mối liên hệ nhân quả, đặc biệt là kĩ năng phân tích biểu đồ khí hậu.
Tạo được niềm tin, sự hứng thú, ham mê của học sinh trong học tập
môn Địa lí.
Đầu tư nhiều hơn vào việc soạn bài theo tinh thần dạy học thông qua tổ
chức các hoạt động học tập của học sinh. Giáo viên phải thể hiện rõ ràng mục
tiêu, nội dung bài học, hệ thống câu hỏi lô gic, phân chia thời gian hợp lí.
Đối với học sinh:
Yêu thích, say mê hứng thú học tập bộ môn Địa lí .
Có đầy đủ các phương tiện học tập : Sách giáo khoa, vở bài tập, tập
bản đồ, tranh ảnh, tài liệu tham khảo có nội dung liên quan đến nội dung bài
học.
Biết cách học tập, làm việc theo nhóm, hợp tác với bạn để tìm ra kiến
thức mới .
Luôn tìm tòi phát hiện những sự vật, hiện tượng xảy ra trong cuộc sống
có liên quan đến kiến thức Địa lí .
Trên đây là kinh nghiệm của bản thân tôi được rút ra từ thực tế giảng dạy
bộ môn Địa lí 7 ở Trường THCS trong nh ững năm gần đây. Mặc dù đã có
nhiều cố gắng song không tránh khỏi sự thiếu sót. Rất mong nhận được sự góp
ý chân thành của đồng nghiệp để sáng kiến kinh nghiệm của bản thân được
hoàn thiện hơn, nhằm đưa lại hiệu quả cao hơn trong quá trình dạy học môn
Địa lí ở bậc THCS những năm tiếp theo.
3.2. Kiến nghị, đề xuất
19
- 3.2.1. Với Sở GD&ĐT, Phòng GD&ĐT
Quan tâm hơn nữa đến việc bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho giáo
viên dạy Địa lý. Nên tổ chức các hội thảo chuyên đề chuyên sâu cho giáo viên
trong tỉnh.
3.2.2. Với BGH nhà trường
Hiện nay, nhà trường đã có một số sách tham khảo tuy nhiên có vẻ như
chưa đầy đủ. Vì vậy nhà trường cần quan tâm hơn nữa về việc trang bị thêm
sách tham khảo môn Địa lý để học sinh được tìm tòi, học tập để các em có thể
tránh được những sai lầm trong khi làm bài tập và nâng cao hứng thú, kết quả
học tập môn Địa nói riêng, nâng cao kết quả học tập của học sinh nói chung.
3.2.3. Với phụ huynh học sinh
Quan tâm việc tự học, tự làm bài tập ở nhà của con cái. Thường xuyên
kiểm tra sách, vở và việc soạn bài trước khi đến trường của các con.
Phối hợp chặt chẽ với GVBM để nắm bắt tình hình học tập của học sinh
ở trường, thường xuyên truy cập trang web để xem điểm của học sinh hằng
tuần, hằng tháng.
20
