Nâng cấp TK VIP tải tài liệu không giới hạn và tắt QC

Sáng kiến kinh nghiệm THCS: Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở trường trung học cơ sở

Sáng kiến đi sâu vào khai thác các tác dụng của Atlat, để rèn luyện các kĩ năng sử dụng Atlat trong khai thác kiến thức tự nhiên Việt Nam và nhằm nâng cao các kĩ năng Địa lí khác, phục vụ tốt trong học tập và làm bài kiểm tra. » Xem thêm

17-11-2021 52 8
Download
Xem online
QUẢNG CÁO

Tóm tắt nội dung tài liệu

  1. Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp  8 ở trường trung học cơ sở. I. PHẦN MỞ ĐẦU    1. Lý do chọn sáng kiến           Địa lí là một bộ môn khoa học cơ bản được giảng dạy trong trường phổ  thông hiện nay và giữ  vị  trí quan trọng trong chương trình giáo dục, góp phần  giúp học sinh có được những kiến thức cơ bản về tự nhiên và kinh tế­ xã hội.   Xuất phát từ những yêu cầu của thực tiễn đó môn Địa lí trong nhà trường không  ngừng cải tiến chương trình, cải tiến phương pháp dạy học nhằm đạt hiệu quả  cao nhất. Một trong những phương pháp khoa học để  giảng dạy tốt môn Địa lí  ở  trường Trung học cơ  sở  là biết khai thác triệt để, hiệu quả  các phương tiện  trực quan. Việc sử  dụng phương tiện trục quan trong dạy học  Địa lí   là một  trong những phương pháp dạy học tích cực, giúp cho quá trình học tập của học  sinh trở  nên hấp dẫn hơn, học sinh hứng thú học tập và hiểu bài sâu sắc hơn,  phát triển tư  duy độc lập sáng tạo, giáo dục tư  tưởng, đạo đức cho học sinh.   Đây là những hành trang cần thiết cho thế  hệ  trẻ  trong điều kiện mở  cửa, hội  nhập với thế giới. Môn Địa lí lớp 8 với số lượng lớn kiến thức về đặc điểm tự  nhiên Việt Nam,  số  lượng kiến thức và các bài tập liên quan đến Atlat chiếm  một tỉ lệ khá lớn. Có nhiều nội dung kiến thức và kĩ năng Địa lí được thể hiện   chủ  yếu qua Atlat. Atlat không chỉ  là nguồn kiến thức Địa lí khổng lồ, mà còn   được xem là " cuốn sách giáo khoa" thứ hai, là một kênh tri thức giúp hình thành   những kiến thức và kĩ năng mới.            Xuất phát từ thực tế giảng dạy môn Địa lí ở  cấp trung học cơ  sở, đặc  biệt là phần Địa lí tự nhiên Việt Nam trong chương trình Địa lí 8 những năm qua  đạt hiệu quả  chưa cao, một trong những nguyên nhân là giáo viên chưa hướng  dẫn học sinh khai thác kiến thức từ  Atlat trong quá trình học tập. Vậy muốn   nâng cao chất lượng dạy học cần thiết phải có các kĩ năng sử  dụng Atlat. Các   em có thể  ghi nhớ kiến thức thông qua Atlat, từ Atlat kết hợp với các kiến thức   1
  2. Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp  8 ở trường trung học cơ sở. đã học để  rút ra được sự  vật và hiện tượng Địa lí, trình bày và giải thích các   hiện tượng Địa lí tự nhiên trong mối quan hệ tác động qua lại biện chứng.        Để học sinh có thể sử dụng tốt Atlat Địa lí Việt Nam vào học tập và làm bài  kiểm tra Địa lí đòi hỏi giáo viên phải biết cách giúp học sinh có các kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ Atlat, tìm được những kiến thức Địa lí có sẵn hoặc tiềm  ẩn trong Atlat, đó là lí do cấp thiết khiến tôi chọn đề  tài   “Rèn luyện kĩ  năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp 8 ở trường trung   học cơ sở”.     2. Điểm mới của sáng kiến         Sáng kiến đi sâu vào khai thác các tác dụng của Atlat, để rèn luyện các kĩ   năng sử  dụng Atlat trong khai thác kiến thức tự nhiên Việt Nam và nhằm nâng   cao các kĩ năng Địa lí khác, phục vụ tốt trong học tập và làm bài kiểm tra. Đồng  thời góp phần quan trọng vào việc đổi mới phương pháp dạy học, hổ  trợ  giáo   viên nâng cao chất lượng giáo dục đáp ứng yêu cầu đổi mới của đất nước.     3. Phạm vi áp dụng sáng kiến         Đề tài này có thể áp dụng rộng rãi trong dạy học môn Địa lí ở  các trường   phổ  thông trên cả  nước. Đặc biệt sử dụng cho tất cả các giáo viên và học sinh  trong dạy học phần  Địa lí tự  nhiên Việt Nam trong chương trình bậc học phổ  thông nhất là khối lớp 8, 9 và khối lớp 12,  và được áp dụng tốt đối với ôn thi  học sinh giỏi, thi tốt nghiệp môn Địa lí.  II. PHẦN NỘI DUNG    1. Thực trạng         1.1. Thuận lợi                 Khả năng nhận thức của học sinh trung học đã sắc bén hơn, hoạt động tri   giác có mục đích, có hệ thống và toàn diện hơn. Học sinh đã ghi nhớ tốt, ghi nhớ  có chủ  định, có lôgic. Đặc biệt các em đã tạo được tâm thế  phân hóa trong ghi  2
  3. Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp  8 ở trường trung học cơ sở. nhớ, điều này hình thành cho học sinh tính độc lập, sáng tạo, năng động, thông  minh rất thuận lợi cho việc phát huy tính tích cực học tập của học sinh.              Tính tư duy ở độ tuổi các em cũng đã xuất hiện, các em thường đặt ra các   vấn đề, các câu hỏi thắc mắc để  tìm hiểu bản chất bên trong của sự  vật, hiện  tượng Địa lí. Các em thường thích tranh luận và bày tỏ  ý kiến của mình đó là  thuận lợi để  giáo viên đặt ra các tình huống có vấn đề  trong dạy học, hướng   dẫn và kích thích các em độc lập suy nghĩ để  giải quyết các vấn đề  liên quan  đến thực tiễn.               Việc dạy học Địa lí không thể tách rời phương tiện trực quan nói chung và  Atlat Địa lí nói riêng, đặc biệt là đối tượng học sinh khối lớp 8, lớp 9. Nên việc   hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức từ  Atlat cũng thuận lợi hơn nhiều, vì   khả  năng tiếp thu của các em nhanh hơn do các em được tiếp xúc rèn luyện kĩ  năng ở các lớp dưới.             Bên cạnh đó phụ huynh học sinh khá quan tâm đến việc học tập của con em   mình, vì vậy đa số  các em được trang bị  đầy đủ  đồ  dùng, sách vở  học tập.  Nhiều gia đình có điều kiện nên nhiều em còn được trang bị thêm các loại sách  vở, tài liệu tham khảo hay có cơ  hội khai thác tìm hiểu kiến thức từ  mạng   Intenet. Điều đó giúp cho các em đã hình thành những tư  duy Địa lí khá tốt, vì   vậy khi giáo viên hướng dẫn các em khai thác Atlat đã thuận lợi hơn rất nhiều.         1.2. Khó khắn         *Về phía giáo viên: ­ Phương pháp dạy học của giáo viên chưa thực sự  phù hợp với yêu cầu  chung hiện nay. Cách dạy học cũ vẫn còn tồn tại, trong khi giáo viên chưa làm  chủ hoàn toàn phương pháp dạy học mới. ­ Việc sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học đối với giáo viên còn   mang tính chất minh họa kiến thức. 3
  4. Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp  8 ở trường trung học cơ sở.           ­ Giáo viên chưa mạnh dạn sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam trong quá trình   dạy học trên lớp do nhiều lý do như, sử dụng Atlat sẽ mất nhiều thời gian, cháy  giáo án, phải thêm nhiêu thao tác ( như chuẩn bị hệ thống câu hỏi, phải đổi mới   phương pháp dạy học...)            ­ Giáo viên chưa chú ý đúng mức đến việc rèn luyện các kĩ năng sử dụng  Atlat Địa lí Việt Nam cho học sinh, do đó các em chưa có thói quen sử  dụng   Atlat trong học tập cũng như trong kiểm tra.     * Về phía học sinh:               ­ Một số em còn cho rằng việc môn Địa lí là môn phụ, học thuộc, khó học,  khô khan cho nên có sự  thiên lệch trong nhận thức về tầm quan trọng của môn  học. ­ Học sinh chưa có phương pháp học môn Địa lí nói chung và kĩ năng sử  dụng Atlat Địa lí Việt Nam nói riêng. Do đó các em không có hứng thú, không   chủ động học tập và không chủ động tìm kiếm nguồn tri thức từ Atlat.           ­ Học sinh chưa mặn mà với môn học các em ưu tiên cho những môn khác   như  Toán, Vật lý, hóa học, tin học...Còn các môn khoa học xã hội ít được học   sinh lựa chọn, nên các kĩ năng Địa lí của các em rất hạn chế. Do đó trong quá   trình dạy học việc rèn luyện kĩ năng sử  dụng Atlat Địa lí Việt Nam là rất khó   khăn, đòi hỏi giáo viên phải có sự kiên trì và có phương pháp dạy học phù hợp. Từ  thực tế  và việc phân tích những nguyên nhân trên bản thân tôi đặt ra  câu hỏi, làm thế  nào để  nâng cao hiệu quả  khai thác kiến thức từ  Atlat Địa lí  Việt Nam trong dạy học phần Địa lí tự  nhiên và rèn luyện cho các em các kĩ  năng sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam để tập Atlat thực sự trở thành nguồn tri thức   thứ hai của các em trong học tập, đồng thời góp phần nâng cao chất giáo dục ở  trường trung học cơ sở.       1.3. Kết quả trước khi áp dụng sáng kiến 4
  5. Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp  8 ở trường trung học cơ sở.        Qua điều tra khảo sát học sinh đều cho rằng việc sử dụng Atlat vào học tập   Địa lí là quá bình thường và quá dễ. Nhưng trong thực tế, khi thực hiện thì đây   là một điều không dễ chút nào. Có nhiều học sinh không xác định đư ợc những kĩ  năng cơ bản ( như kĩ năng đọc bản đồ, kĩ năng phân tích lát cắt, phân tích biểu   đồ có trong Atlat...). Tỉ lệ học sinh biết sử dụng Atlat vào học môn Địa lí chiếm  tỉ  lệ  không cao. Tôi đã tiến hành khảo sát thực tế  trước khi tiến hành áp dụng   sáng kiến với kết quả như sau:       Số  liệu điều tra trước khi thực hiện (Đối tượng điều tra: Học sinh lớp 8  trường THCS nơi tôi đang giảng dạy) Khối/ Lớp Tổng số Biết sử dụng Chưa biết sử dụng học sinh Atlat Atlat 8 86 27 (31,4%) 59 (68,6%)          Qua bảng thống kê trên, chúng ta nhận thấy trong quá trình dạy học yêu   cầu các em làm việc với Atlat Địa lí Việt Nam thì đa số  các em chưa biết sử  dụng và khai thác kiến thức như  thế  nào? điều đó cho thấy kĩ năng sử  dụng  Atlat của các em còn hạn chế. Các em chỉ  học thuộc kiến thức "như  một cái  máy" mà không hiểu gì về  bản chất vấn đề  mà các em đang trình bày. Do đó  việc tìm hiểu những thuận lợi, khó khăn và đưa ra các giải pháp để  nâng cao  hiệu quả  sử  dung Atlat Địa lí Việt Nam trong quá trình dạy học, đặc biệt là  phần Địa lí tự nhiên Việt Nam hiện nay là rất cần thiết.    2. Giải pháp       2.1. Vai trò của Atlat Địa lí Việt Nam trong dạy học       ­ Atlat Địa lí Việt Nam Là hình ảnh trực quan sinh động của các đối tượng  Địa lí. Là cơ sở hình thành các biểu tượng Địa lí và từ biểu tượng để đi đến khái   niệm. Atlat Địa lí Việt Nam vừa là phương tiện để  dạy học nhưng vừa chứa  đựng nguồn tri thức để học sinh khai thác.  5
  6. Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp  8 ở trường trung học cơ sở.        ­ Đặc biệt trước yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát  huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh thì việc rèn luyện cho các em  kĩ năng sử dụng Atlat là rất cần thiết.          ­ Nếu không có những kĩ năng sử  dụng Atlat thì khó có thể  hiểu và giải  thích được các sự vật và hiện tượng Địa lí tự nhiên đồng thời cũng khó tự mình   tìm tòi các kiến thức Địa lí mới. Do vậy việc rèn luyện kĩ năng sử  dụng Atlat   Địa lí Việt Nam là không thể thiếu được trong quá trình dạy và học.        ­ Atlat Địa lí Việt Nam có bố cục rất phong phú và khoa học nên có thể giúp  cho việc dạy học trên lớp đạt hiệu quả, mỗi trang Atlat chứa đựng những kiến  thức cụ  thể  và rất phong phú mang đặc trưng của môn Địa lí. Đây là một hệ  thống hoàn chỉnh của các bản đồ, biểu đồ  có nội dung liên quan mật thiết với   nhau và bổ sung cho nhau, được sắp xếp theo trình tự chương trình và nội dung  sách giáo khoa với ba phần chính: Địa lí tự  nhiên, Địa lí kinh tế  ­ xã hội, Địa lí  các vùng kinh tế. Vì vậy Atlat Địa lí Việt Nam được dùng để giảng dạy và học   tập cho các bài ở nhiều khối lớp khác nhau như  lớp 8, lớp 9. Nhưng trong từng  bài cụ thể mức độ khai thác, sử dụng Atlat không giống nhau. Đối với học sinh  lớp 8 đòi hỏi kĩ năng sử dụng Atlat phải thành thạo và được rèn luyện một cách   thường xuyên qua từng tiết học. Có như vậy thì trong quá trình học tập sẽ nhanh  chóng hơn và sử dụng nó sẽ đạt kết quả cao hơn.           Với vai trò to lớn như vậy nên trong quá trình sử dụng cả giáo viên và học   sinh cần coi Atlat Địa lí Việt Nam với chức năng là “ nguồn kiến thức” chứ  không chỉ sử  dụng để “minh họa” cho nội dung bài giảng. Trong dạy học Địa lí   giáo viên không là người “độc quyền“ sử dụng Atlat mà phải là người tổ chức,   hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức từ  Atlat. Do đó giáo viên cần phải rèn  luyện cho học sinh kĩ năng khai thác Atlat, thông qua đó để rèn luyện các kĩ năng  Địa lí và phương pháp tự học cho học sinh.       2.2. Các kĩ năng sử dụng Atlat cần rèn luyện 6
  7. Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp  8 ở trường trung học cơ sở.        2.2.1. Kĩ năng sử dụng biểu đồ trong Atlat Địa lí Việt Nam         Trong Atlat Địa lí việt Nam có hệ thống rất lớn các loại biểu đồ  như  cột,   hình tròn, biểu đồ  đường, biểu đồ  kết hợp....Các loại biểu đồ  này thể  hiện cả  quy mô, cơ cấu, động lực phát triển của các đối tượng Địa lí tự nhiên.         Khi khai thác kiến thức từ biểu đồ yêu cầu phân tích, so sánh các số liệu đã   được trực quan hóa trên biểu đồ  để  rút ra những nhận xét, kết luận về  các đối  tượng, hiện tượng Địa lí tự nhiên Việt Nam.  Quy trình thực hiện: ­ Bước 1: Xác định mục đích, yêu cầu của việc sử dụng biểu đồ ­ Bước 2: Cách khai thác kiến thức từ biểu đồ + Đọc tên của biểu đồ, chú giải, đơn vị, lãnh thổ thể hiện và các thành phần bên   trong của biểu đồ. + Đo tính các đại lượng: Cao nhất, thấp nhất, nhiều nhất, ít nhất, xu hướng  biến động tăng hay giảm. + Thiết lập mối quan hệ  của các đối tượng như  mối quan hệ  nhân quả, theo  không gian... + Từ việc đối chiếu, so sánh, rút ra nhận xét kết luận cần thiết. ­ Bước 3: Học sinh nêu nhận xét và kết luận từ việc phân tích biểu đồ, giáo viên   chuẩn kiến thức.  Ví dụ minh họa:        Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam hãy so sánh và giải thích sự  giống nhau   và khác nhau của hai biểu đồ khí hậu trạm Hà Nội và trạm thành phố Hồ  Chí Minh? 7
  8. Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp  8 ở trường trung học cơ sở. ­ Bước 1: Xác định mục đích yêu cầu: Dựa vào biểu đồ để so sánh và giải thích   sự giống nhau và khác nhau của hai biểu đồ khí hậu trạm Hà Nội và trạm thành  phố Hồ Chí Minh. ­ Bước 2: Khai thác kiến thức từ biểu đồ + Biểu đồ thể hiện: Cột kết hợp với đường, nội dung được biểu hiện trên biểu  đồ. Nhiệt độ thể hiện bằng đường, lượng mưa thể hiện bằng cột của hai trạm   Hà Nội và trạm thành phố Hồ Chí Minh. + Đo tính các đại lượng ở mỗi trạm  ­ Về nhiệt độ: Tháng có nhiệt độ cao nhất tháng nào? bao nhiêu độ C? tháng có  nhiệt độ thấp nhất nào? bao nhiêu độ C? ­ Về lượng  mưa: Mưa ít vào mùa nào? mưa ít vào mùa nào? bao nhiêu mm + So sánh kết hợp với kiến thức để giải thích ­ Bước 3: Học sinh trình bày, giáo viên chuẩn kiến thức * So sánh và giải thích hai biểu đồ khí hậu trạm Hà Nội và trạm thành phố  Hồ  Chí Minh. +  Xác định vị trí của hai trạm ­ Hà Nội nằm trong miền khí hậu phía Bắc ­ Thành phố Hồ Chí Minh nằm trong miền khí hậu phía Nam ­ Hà Nội nằm trong miền khí hậu nhiệt đới gió mùa có mùa đông lạnh. ­ Thành phố  Hồ  Chí Minh nằm trong miền khí hậu cận xích đạo nóng quanh   năm + Về nhiệt độ: ­ Cả hai địa điểm có nhiệt độ trung bình năm trên 220 C ­ Biên độ nhiệt giữa tháng nóng nhất và tháng lạnh nhất của Hà Nội khoảng 12 0  C, của thành phố Hồ Chí Minh khoảng 3­40C. 8
  9. Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp  8 ở trường trung học cơ sở. ­ Giải thích: Hà Nội gần chí tuyến, xa xích đạo,  ảnh hưởng của gió mùa đông   bắc. Thành phố Hồ Chí Minh có khí hậu cận xích đạo rõ rệt. + Về lượng mưa:  ­ Cả hai  trạm đều có mưa theo mùa, mưa tập trung từ tháng 5 đến tháng 10 ­ Tổng lượng mưa của thành phố Hồ Chí Minh lớn hơn, các tháng mưa có lượng   mưa cũng lớn hơn của Hà Nội.( dẫn chứng) ­ Mùa khô ở thành phố Hồ Chí Minh mưa ít hơn của Hà Nội, tính chất khô rõ rệt  và sâu sắc hơn Hà Nội. ­ Vào mùa khô Hà Nội cũng ít mưa nhưng do ảnh hưởng của gió mùa đông bắc  đi qua biển gây mưa phùn nên tính chất khô hạn giảm.        2.2.2. Kĩ năng làm việc với bản đồ trong Atlat Địa lí Việt Nam.           Bản đồ  là phương tiện trực quan, một nguồn tri thức Địa lí quan trọng,  được xem là cuốn sách giáo khoa Địa lí thứ  hai. Qua bản đồ, học sinh có thể  nhìn một cách bao quát những sự  vật hiện tượng Địa lí tự  nhiên, những vùng  lãnh thổ xa xôi trên bề mặt trái đất mà học sinh không có điều kiện quan sát trực   tiếp.        Về mặt kiến thức, bản đồ có khả năng phản ánh sự phân bố và những mối   quan hệ  của các đối tượng Địa lí  tự  nhiên một cách cụ  thể  mà không một  phương tiện nào khác có thể làm được. Những kí hiệu, màu sắc cách biểu hiện   trên bản đồ  là những nội dung Địa lí đã được mã hóa, trở  thành một thứ  ngôn   ngữ đặc biệt  “ ngôn ngữ bản đồ”. Như  vậy để  hiểu được, khai thác và sử  dụng bản đồ  cho   học sinh trong quá trinh dạy học, giáo viên tiến hành rèn luyện các kĩ năng làm  việc với bản đồ từ đơn giản đến phức tạp bao gồm các kĩ năng sau:          2.2.2.1. Kĩ năng đọc bản đồ 9
  10. Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp  8 ở trường trung học cơ sở.       Kĩ năng đầu tiên mà bất kỳ học sinh nào cũng phải nắm chắc đó là kĩ năng   đọc bản đồ, trước hết phải có cái nhìn khái quát, tổng thể  các đối tượng Địa lí  được biểu hiện trên bản đồ như tên hoặc nội dung biểu hiện các đối tượng đó.     Quy trình thực hiện:  ­ Bước 1: Xác định mục đích yêu cầu khi đọc bản đồ: Như yêu cầu của câu hỏi,   yêu cầu của bài xác định cái gì? nội dung chủ đạo ra sao?... ­ Bước 2: Vận dụng các bước đọc bản đồ để tìm hiểu các đối tượng Địa lí + Đọc tên bản đồ  để  biết các đối tượng, hiện tượng Địa lí tự  nhiên được thể  hiện trên bản đồ. Đọc bảng chú giải để biết được đối tượng, hiện tượng Địa lí  đó được biểu thị bằng kí hiệu gì, có thể được biểu thị bằng đường, bằng điểm  hay nền chất lượng.. +  Xác định vị  trí của đối tượng Địa lí tự  nhiên trên bản đồ: Đối tượng đó thể  hiện ở  chổ  nào thì dựa vào hệ  thống kí hiệu ở  bản chú giải. Ví dụ  em hãy xác   định vị trí của dãy Trường Sơn Bắc trên bản đồ  địa hình trong Atlat Địa lí Việt   Nam. ­ Bước 3: Học sinh trình bày kết quả khi đọc bản đồ, giáo viên chuẩn kiến thức.  Ví dụ minh họa         Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam, hãy trình bày sự  phân bố  tài nguyên  khoáng sản của nước ta? ­ Bước 1: Xác định mục đích, yêu cầu: Dựa vào bản đồ  địa chất khoáng sản ( trang 8) để  nêu được sự  phân bố  nguồn  tài nguyên khoáng sản nước ta. ­ Bước 2: Vận dụng các bước đọc bản đồ để tìm hiểu về sự phân bố tài nguyên  khoáng sản nước ta. + Tên bản đồ: Bản đồ  địa chất khoáng sản Việt Nam: Đối tượng, hiện tượng   địa lí được thể hiện trên bản đồ là địa chất và khoáng sản, khoáng sản được thể  hiện bằng kí hiệu hình học và kí hiệu chữ. 10
  11. Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp  8 ở trường trung học cơ sở. + Dựa vào bản đồ  địa chất và khoáng sản để  chỉ  ra sự  phân bố  tài nguyên  khoáng sản nước ta. ­ Bước 3: Học sinh trình bày kết quả khi đọc bản đồ, giáo viên chuẩn kiến thức. Tài nguyên khoáng sản nước ta phong phú và đa dạng, bao gồm: + Khoáng sản kim loại: Sắt, măng gan, đồng, kẽm.. + Khoáng sản phi kim loại: Apatit.. + Khoáng sản năng lượng: Than, dầu mỏ, khí đốt.. + Khoáng sản vật liệu xây dựng: Đá vôi, sét, cát... Phân bố: + Sắt: Thái Nguyên, Yên Bái, Hà Giang. + Măng gan: Cao Bằng. + Đồng, Vàng: Lào Cai + Niken: Sơn La + Chì, kẽm: Bắc Cạn;  +Vàng: Quảng Nam + Apatit:Lào Cai...       2.2.2.2. Kĩ năng hiểu bản đồ      Ở mức độ cao hơn đó là kĩ năng hiểu bản đồ, vậy kĩ năng hiểu bản đồ tức là  đối tượng đó thể  hiện nội dung gì? đặc điểm, tính chất của đối tượng đó ra  sao? để  có kĩ năng hiểu bản đồ  phải có kiến thức về  bản đồ  và kết hợp với   kiến thức về Địa lí tự nhiên.      Quy trình thực hiện:  ­ Bước 1: Xác định mục đích, yêu cầu  ­ Bước 2: Nắm được những cơ  sở  toán học của bản đồ: như  phép chiếu đồ,   phương pháp biểu hiện, hệ  thống kí hiệu và kết hợp với kiến thức Địa lí để  hình thành đặc điểm, tính chất, nội dung của các đối tượng, hiện tượng Địa lí tự  nhiên được thể hiện trên bản đồ. 11
  12. Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp  8 ở trường trung học cơ sở. ­ Bước 3: Học sinh trình bày kết quả hiểu bản đồ, giáo viên chuẩn kiến thức.  Ví dụ minh họa:          Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam, hãy phân tích đặc điểm địa hình dãy  Trường Sơn Bắc? ­ Bước 1: Xác định mục đích, yêu cầu  Dựa vào bản đồ  các miền tự  nhiên (trang 13) để  phân tích đặc điểm địa hình  dãy núi Trường Sơn Bắc. ­ Bước 2: Căn cứ  vào phương pháp thể  hiện và hệ  thống kí hiệu, kết hợp với   kiến thức Địa lí để phân tích đặc điểm dãy núi Trường Sơn Bắc như: Vị trí, nơi  bắt đầu và kết thúc, nguồn gốc, độ cao, hướng...  ­ Bước 3: Học sinh trình bày, giáo viên chuẩn kiến thức. + Đặc điểm địa hình dãy Trường Sơn Bắc ­ Vị trí: Dãy Trường Sơn Bắc thuộc vùng Bắc Trung Bộ ­ Nới bắt đầu và kết thúc: từ phía nam sông Cả tới dãy Bạch Mã Nguồn gốc:  Trường Sơn Bắc hình thành trong một khu vực địa máng nằm giữa   hai khối Đông Bắc  ở  phía Bắc và kon tum  ở  phía Nam. Hình thành từ  đầu   Nguyên Sinh đến Tân Kiến Tạo được nâng lên. ­ Chiều dài: trên 500km,  ­ Độ cao: chủ yếu địa hình dưới 1000m, vùng núi thấp và trung bình. ­ Hướng: Tây bắc­ đông nam, một số  dãy núi ăn ra sát biển như  Hoành Sơn ,  Bạch Mã ­ Cấu trúc: Gồm các dãy núi song song và so le nhau, cao  ở  hai đầu và thấp  ở  giữa, có sự  bất đối xúng giữa giữa hai sườn Đông và Tây, sườn Đông hẹp và  dốc sườn Tây thoải.          2.2.2.3. Kĩ năng sử dụng bản đồ      Trong học tập phần Địa lí tự nhiên Việt Nam ở bậc trung học cơ sở, đây là kĩ  năng đòi hỏi phải có kiến thức về bản đồ, kiến thức về Địa lí tự nhiên. Đó là cơ  12
  13. Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp  8 ở trường trung học cơ sở. sở để so sánh, đánh giá, tổng hợp, hoặc có thể xác lập mối quan hệ của các đối   tượng, hiện tượng Địa lí trên bản đồ.  Quy trình thực hiện: ­ Bước 1: Xác định mục đích yêu cầu ­ Bước 2: Vận dụng kiến thức về bản đồ  kết hợp với kiến thức Địa lí xác lập  mối quan hệ giữa các đối tượng, hiện tượng Địa lí tự nhiên trên bản đồ. ­ Bước 3: Học sinh trình bày kết quả khi sử dụng bản đồ, giáo viên chuẩn kiến  thức.  Ví dụ minh họa:       Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam, hãy phân tích tác động của dãy Trường   Sơn Bắc đến khí hậu, sông ngòi, địa hình ở Bắc Trung Bộ? ­ Bước 1: Xác định mục đích, yều cầu. Dựa vào Atlat địa lý Việt Nam các miền tự  nhiên ( trang 13) để  phân tích tác   động của dãy Trường Sơn Bắc đến khí hậu, sông ngòi, địa hình  ở  vùng Bắc  Trung Bộ. ­ Bước 2: kết hợp với kiến thức bản đồ và kiến thức Địa lí để xác lập các mối   quan hệ giữa địa hình với khí hậu, giữa địa hình với sông ngòi và địa hình.         Khi đến kĩ năng sử dụng bản đồ thì các em phải vận dụng kiến thức bản   đồ và kiến thức Địa lí để thấy được dãy Trường Sơn Bắc có mối quan hệ chặt   chẽ với các đối tượng tự nhiên khác. ­ Bước 3: Học sinh trình bày kết quả khi sử dụng bản đồ, giáo viên chuẩn kiến  thức. * Tác động của dãy Trường Sơn Bắc đối với:   + Sông ngòi:  ­ Dãy Trường Sơn Bắc có hướng tây bắc­ đông nam có nhiều dãy núi song song  và so le nhau như  vậy nên đã quy định hướng hướng chảy của sông ngòi vùng  13
  14. Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp  8 ở trường trung học cơ sở. Bắc Trung Bộ  hầu hết chảy theo hướng tây ­ đông, tây bắc ­ đông nam, sông  ngòi ngắn, dốc, dòng chảy xiết, lũ lên nhanh. + Khí hậu:   ­ Vào mùa đông kết hợp với các dãy núi đâm ngang đón gió mùa đông bắc, hội   tụ nhiệt đới, bão gây mưa lớn cho vùng Bắc Trung Bộ và mưa xuất hiện muộn  hơn so với các vùng khác. ngoài ra một nhánh núi như Hoành Sơn, Bạch Mã, làm  suy yếu gió mùa đông bắc khi tiến xuống phía Nam. ­ Vào mùa hạ dãy núi Trường Sơn Bắc tạo thành bức chắn địa hình ngăn ẩm do  gió mùa Tây nam đem tới tạo hiệu ứng phơn thời tiết khô nóng. ­ Khí hậu còn phân hóa theo đai cao + Địa hình: ­ Góp phần hình thành các dạng địa hình của vùng như đồng bằng, bờ biển.. ­ Quy định hướng của địa hình: hướng tây bắc­ đông nam chạy sát biển kết hợp   với các dãy núi đâm ngang chia cắt đồng bằng nhỏ hẹp.       2.2.3. Kĩ năng mô tả tổng hợp Địa lí một khu vực trong Atlat Địa lí Việt   Nam.         Đây là kĩ năng đòi hỏi phải có tư  duy tổng hợp, có kiến thức về bản đồ,   kiến thức về Địa lí. Đó là cơ sở để tổng hợp các mối quan hệ biện chứng trong   tự  nhiên, từ  đó có thể xác lập mối quan hệ các đối tượng, hiện tượng Địa lí tự  nhiên trên một vùng lãnh thổ.  Quy trình thực hiền: ­ Bước 1: Xác định mục đích, yêu cầu ­ Bước 2: Phải có kiến thức cơ bản về Địa lí, bản đồ, có các kĩ năng đọc, hiểu,   và sử  dụng bản đồ. Để  phân tích, so sánh, đánh giá một cách tổng hợp về một   vùng, một khu vực, một miền Địa lí. Đây là một kĩ năng đòi hỏi tổng hợp, khái  quát rất cao vì vậy phải vận dụng tất cả các kĩ năng như đã nêu trên. 14
  15. Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp  8 ở trường trung học cơ sở. ­ Bước 3: Học sinh trình bày kết quả khi mô tả tổng hợp, giáo viên chuẩn kiến   thức.  Ví dụ minh họa:     Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam và kiến thức đã học, hãy giải thích tại sao   chế độ nước của sông Mê Công điều hòa hơn sông Hồng? ­ Bước 1:  Xác định mục đích, yêu cầu ­ Bước 2: Cơ sở: Dựa vào Atlat các trang 6,9,10,12 về địa hình, sông ngòi, động   thực vật...Vận dụng các kiến thức đã học về  những nhân tố   ảnh hưởng đến  chế độ nước của sông như địa hình, khí hậu, lớp phủ thực vật, hồ đầm để giải  thích, kết hợp với kiến thức bản đồ để thiếp lập mối quan hệ trên. ­ Bước 3: Học sinh trình bày kết quả khi mô tả tổng hợp, giáo viên chuẩn kiến   thức. * Giải thích: + Đối với sông Mê Công ­ Diện tích lưu vực rộng lớn, sông chảy từ  Trung Quốc, qua nhiều nước như  Thái Lan, Lào, Căm­Pu­Chia, Mi­an­ma, Việt Nam. Đây là một trong những sông  có chiều dài lớn nhất Châu Á  ­ Chế  độ  mưa  ở  thượng lưu, trung lưu, hạ  lưu của sông không trùng nhau về  mùa mưa và thời gian mưa. ­ Lớp phủ thực vật còn rất phong phú ­ Hệ thống sông Mê Công có hồ rất quan trọng là Biển Hồ, nếu lũ lên thì nước  sông tràn vào hồ.. ­ Phần hạ lưu Sông Mê Công đổ ra biển bằng chín cửa + Đối với sông Hồng ­ Diện tích lưu vực nhỏ hơn sông Mê Công, chiều dài ngắn hơn, phần lớn diện   tích lưu vực nằm ở Việt Nam. ­ Hình dạng lưu vực có dạng nan quát nên lũ lên nhanh 15
  16. Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp  8 ở trường trung học cơ sở. ­ Lớp phủ thực vật  ở phần thương và trung lưu ở Tây Bắc và Đông Bắc bị phá   hủy mạnh nên khả năng điều tiết nước hạn chế. ­ Có chế độ mưa theo mùa  ­ Sông Hồng đổ ra biển bằng ba cửa khả năng thoát lũ chậm hơn sông Mê Công.     2.2.4. Kĩ năng phân tích  lát cắt địa hình trong Atlat Địa lí Việt Nam         Khai thác Atlat Địa lí Việt Nam cũng cần chú ý đến việc phân tích các lát  cắt. Đây được coi là các thành phần bổ  trợ  nhằm làm rõ, hoặc bổ  sung những   nội dung mà các bản đồ  trong Atlat không thể  trình bày rõ, các lát cắt địa hình  trở thành minh chứng rất trực quan về hướng nghiêng và đặc điểm hình thái địa   hình của từng miền, từng khu vực.     Trong Atlat Địa lí Việt Nam có 3 lát cắt ở các trang 13,14,  khi phân tích lát cắt   không chỉ phân tích đặc điểm địa hình mà còn phân tích đặc điểm tự  nhiên dọc  theo lát cắt. Như vậy có hai mức độ phân tích lát cắt địa hình như sau:       2.2.4.1. Phân tích đặc điểm địa hình qua lát cắt         Quy trình thực hiện: ­ Bước 1: Xác định mục đích, yêu cầu ­ Bước 2: Kết hợp kiến thức bản đồ và kiến thức Địa lí để phân tích. + Xác định vị trí, giới hạn lát cắt + Lát cắt đi qua những vùng địa hình nào?( kể từ  trái qua phải: Khu, dãy núi và  sơn nguyên nào, cắt qua những dòng sông nào...) + Phân tích từng đối tượng biểu hiện trên lát cắt ­ Bước 3: Học sinh trình bày, giáo viên chuẩn kiến thức.  Ví dụ minh họa:      Dựa vào Atlat Địa lí Việt Nam, hãy phân tích đặc điểm địa hình qua lát  cắt AB từ sơn nguyên Đồng Văn đến cửa sông Thái Bình. ­ Bước 1: Xác định mục đích, yêu cầu 16
  17. Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp  8 ở trường trung học cơ sở. ­ Bước 2: Sử dụng Atlat trang 13 và kiến thức Địa lí để phân tích ­ Bước 3: Học sinh trình bày, giáo viên chuẩn kiến thức. + Lát cắt AB chạy trong Miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ, đi từ  sơn nguyên   Đồng Văn đến cửa sông Thái Bình chạy theo hướng Tây bắc ­ Đông nam + Lát cắt đi qua Khu Việt Bắc, khu Đông Bắc và khu Đông Bắc Bắc Bộ qua các   dạng địa hình đồi núi cao phía Tây Bắc đồi thấp và trung bình  ở  trung tâm và  vùng đồng bằng Bắc Bộ ở phía đông nam + Lát cắt qua sơn nguyên Đồng Văn, núi PuTha Ca, núi Phia Ya, núi Phia Boóc,   cánh cung Ngân Sơn, Cánh cung Bắc Sơn, và cắt qua sông: Sông Gâm, sông  Năng, sông Cầu, sông Thương, sông Lục Nam, sông Kinh Thầy, và cửa sông   Thái Bình. + Địa hình có sự khác biệt giữa các khu vực:  ­ Từ sơn nguyên Đồng Văn đến thung lũng sông Cầu( khu Việt Bắc). Đây là khu  vực núi cao, dốc lớn và độ  chia cắt địa hình lớn nhất trên toàn lát cắt. Lát cắt  chạy qua sơn nguyên với độ cao trung bình 1000m có diện tích khá lớn  ­ Từ  sông Cầu đến sông Thương ( khu Đông Bắc) địa hình thấp hơn khu Việt   Bắc độ chia cắt địa hình giảm dần, bắt đầu từ độ cao 50m của thung lũng sông Cầu   độ cao giảm dần ­ Từ  sông Thương đến cửa sông thái Bình ( khu Đồng bằng Bắc Bộ) địa hình  tương đối bằng phẳng, đọ dốc nhỏ, độ cao địa hình dưới 50m.          2.2.4.2. Phân tích tổng hợp tự nhiên dọc lát cắt          Kĩ năng không thể  thiếu được đó là kĩ năng chồng xếp các bản đồ, nếu   như chỉ sử dụng Atlat trang 13, 14 thì không thể phân tích tổng hợp đặc điểm tự  nhiên vì ngoài phân tích địa hình còn phân tích địa chất, khí hậu, thủy văn, thổ  nhưỡng....Thì phải căn cứ  vào bản đồ  nêu trên có trong Atlat. Vì vậy yêu cầu   đầu tiên là kĩ năng chồng xếp bản đồ. 17
  18. Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp  8 ở trường trung học cơ sở.  Quy trình thực hiện: ­ Bước 1: Xác định mục đích, yêu cầu ­ Bước 2: Chồng xếp các bản đồ kết hợp với kiến thức Địa lí để thực hiện các  nội dung sau: +  Xác định vị trí, giới hạn lát cắt +  Làm rõ đặc điểm tự nhiên như: Địa chất, địa hình, khí hậu, sông ngòi... ­ Bước 3: Học sinh trình bày, giáo viên chuẩn kiến thức.  Ví dụ minh họa:       Dựa vào Atlat Địa lý Việt Nam hãy, đọc lát cắt tự nhiên tổng hợp C­D,  từ biên giới Việt Trung đến sông Chu. ­ Bước 1: Đọc lát cắt tự nhiên tổng hợp C­D từ biên giới Việt Trung đến sông   Chu. ­ Bước 2: Kết hợp sử dụng các trang Atlat 8, 9, 10, 11, 12, 13, để  phân tích các  đặc điểm tự nhiên dọc theo lát cắt. ­ Bước 3: Học sinh trình bày, giáo viên chuẩn kiến thức. + Giới hạn: Lát cắt C­ D từ biên giới Việt ­Trung đến Sông Chu + Chiều dài: Dùng thước đo chiều dài C­D trên lát cắt được 12 cm nhân với tỉ lệ  bản đồ, nghĩa là 1cm trên bản đồ  tương  ứng với 3000000 cm ngoài thực địa.   Vậy 12cm x 3000000 = 360 km. chiều dài lát cắt C ­ D là 360 km. +  Phân tích các thành phần tự nhiên: ­ Địa chất: Căn cứ vào bản đồ địa chất khoáng sản trong Atlat Địa lý Việt Nam  trang 8 dùng thước và chì kẻ tương đối chính xác lát cắt đi qua có ba loại đá: ­ Đá mắc ma xâm nhập ( Phanxipang)                        ­ Đá mắc ma phun trào ( Hoàng Liên Sơn, Phu luông)                        ­ Trầm tích đá vôi ( cao nguyên Mộc Châu) ­ Địa hình: Sử dụng Atlat trang 13 18
  19. Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp  8 ở trường trung học cơ sở. Lát cắt đi qua nhiều dạng địa hình: Núi cao ( Hoàng Liên Sơn, Phu Luông) có độ  cao   trên   2000m),   đồi   núi   thấp   trung   bình,   cao   nguyên(với   độ   cao   từ   200m   ­500m ), đồng bằng Thanh Hóa( khá bằng phẳng có độ cao dưới 200m) ­ Thổ nhưỡng: Bao gồm các loại đất: Đất feralit đỏ  vàng, đất mùn trên núi, đất  feralit trên đá vối, đát phù sa. ­ Thủy văn: Lát cắt qua ba con song lớn ( Sông Mã, Sông Đà, Sông Chu), sông   chảy theo hướng Tây Bắc ­ Đông Nam, độ dốc lớn ­ Khí hậu: Khí hậu có sự khác biệt dọc theo lát cắt chia làm ba khu vực.  + Hoàng Liên Sơn, Phu Luông: nhiệt độ trung bình năm thấp, lượng mưa lớn + Khu đồi núi thấp, trung bình: Có tính chất chuyển tiếp + Khu vực đồng bằng: Nhiệt độ trung bình năm trên 200C  ­ Sinh vật: Rừng ôn đới trên núi, rừng kín thường xanh, trảng cỏ cây bụi, thảm   thực vật nông nghiệp.      2.2.5. Minh họa qua một tiết học cụ thể trên lớp Bài 23­ Tiết 25: VỊ TRÍ, GIỚI HẠN, HÌNH DẠNG LÃNH THỔ VIỆT NAM  I. Mục tiêu bài học: Sau bài học này, học sinh cần 1. Kiến thức:       ­ Trình bày được vị trí Địa lí, giới hạn, phạm vi lãnh thổ Việt Nam: các điểm   cực ( Bắc, Nam, Đông, Tây) của phần đất liền; vùng biển và diện tích lãnh thổ.     ­ Phân tích để  thấy dược vị  trí và phạm vi lãnh thổ  nước ta có ý nghĩa quan   trọng đối với tự nhiên.     ­ Hiểu được đặc điểm lãnh thổ ảnh hưởng đến hoạt động giao thông vận tải  và phát triển kinh tế­ xã hội. 2. Kĩ năng: 19
  20. Rèn luyện kĩ năng sử dụng Atlat trong dạy học Địa lí tự nhiên Việt Nam lớp  8 ở trường trung học cơ sở.     ­ Sử dụng Atlat Địa lí Việt Nam ( trang bản đồ hành chính), lược đồ khu vực   Đông Nam Á. Để xác định và phân tích vị trí, giới hạn, hình dạng lãnh thổ Việt  Nam.    ­ Phân tích môi quan hệ Địa lí và xử lí số liệu 3. Thái độ:    ­ Củng cố lòng yêu quê hương đất nước    ­ Có ý thức xây dựng và bảo vệ tổ quốc. 4. Định hướng hình thành các năng lực:     ­ Giải  quyết vấn đề, hợp tác, sử dụng bản đồ, lược đồ, tư duy tổng hợp theo  lãnh thổ, sử dụng Atlat. II. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh     ­ GV: Atlat Địa lý Việt Nam, giáo án, sách giáo khoa, các tài liệu dạy học khác     ­ HS: Atlat Địa lý Việt Nam, sách giáo khoa, vở ghi. III. Tiến trình bài giảng 1. Ổn định lớp ( 1 phút) 2. Kiểm tra bài cũ ( Có thể lồng ghép vào bài mới) 3. Bài mới  (35 phút) Hoạt   động   của   giáo   viên   và   học  Nội dung sinh Hoạt động 1( 20 phút)  1. Vị trí, giới hạn lãnh thổ Sử  dụng Atlat Địa lí Việt Nam trang  a. Phần đất liền 4 + Tọa độ Địa lí ? Dựa vào bản đồ hành chính kết hợp  ­ Điểm cực Bắc: 230 23'  B xã Lũng Cú­  với bảng 23.2 sách giáo khoa, hãy xác  Đồng Văn­ Hà Giang định các  điểm cực bắc, Nam,  Đông  20

 

TOP Download

Tài liệu đề nghị cho bạn:

popupslide2=2Array ( )