Tạp chí Khoa học Ngoại ngữ - Quân sự (Số 4

Tạp chí Khoa học Ngoại ngữ - Quân sự (Số 4 – 11/2016)

Tạp chí với các bài viết: hiện tượng tỉnh lược trong giao tiếp tiếng Hán và tiếng Việt; rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm thông qua hoạt động thuyết trình trong giờ học ngoại ngữ cho học viên đào tạo sĩ quan cấp phân đội; xây dựng bài tập Nghe trên máy tính cho học viên tiếng Nga giai đoạn cơ sở tạ... » Xem thêm

02-10-2019 54 4

Download

Xem online

Tóm tắt nội dung tài liệu

HỘI ĐỒNG CHỈ ĐẠO Chủ tịch Thiếu tướng, GS.TS. ĐẶNG TRÍ DŨNG Phó chủ tịch Thiếu tướng, PGS.TS. QUẢN VĂN TRUNG Ủy viên Đại tá, TS. ĐỖ HỒNG ANH Đại tá, PGS.TS. NGUYỄN TRỌNG HẢI Số 4 - 11/2016 ISSN 2525 - 2232 Đại tá, TS. NGÔ QUỐC HÙNG Đại tá, TS. TRẦN ANH THỜI LÝ LUẬN NGÔN NGỮ Đại tá, TS. PHẠM VĂN NGHĨA Thượng tá, TS. TRẦN NGỌC TRUNG PHẠM NGỌC HÀM - Hiện tượng tỉnh lược trong giao tiếp tiếng Hán và tiếng Việt 3 Thượng tá, ThS. DƯƠNG THỊ THỰC ĐOÀN THỤC ANH - Bình diện ngữ dụng của câu nghi vấn trong tiếng Nga 11 TỔNG BIÊN TẬP PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY Đại tá, TS. ĐỖ HỒNG ANH TRẦN MINH THỤC - Rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm thông qua hoạt động 16 thuyết trình trong giờ học ngoại ngữ cho học viên đào tạo sĩ quan cấp phân đội PHÓ TỔNG BIÊN TẬP LÝ NGỌC TOÀN, TRẦN TẤN THÀNH - Áp dụng mô hình đa trí tuệ của Howard 23 Thượng tá, ThS. DƯƠNG THỊ THỰC Gardner trong giảng dạy ngoại ngữ ĐINH THÚY NGẦN - Xây dựng bài tập Nghe trên máy tính cho học viên tiếng 29 Nga giai đoạn cơ sở tại Học viện Khoa học Quân sự theo giáo trình “Đường BAN BIÊN TẬP đến nước Nga II” Đại tá, PGS.TS. NGUYỄN TRỌNG KHÁNH Đại tá, TS. ĐINH QUANG TRUNG VĂN HÓA - VĂN HỌC Đại tá, ThS. DƯƠNG VĂN TUYỂN Thượng tá, ThS. LÊ CÔNG PHÁT ĐỖ TIẾN QUÂN, NGUYỄN THỊ HOÀI MỸ - Hình tượng nhân vật nữ trong “Thủy 35 Hử” của Thi Nại Am Thượng tá, TS. BÙI THỊ THANH LƯƠNG PHẠM THỊ THANH VÂN - Đặc điểm tên trà trong tiếng Hán và tiếng Việt 42 Trung tá, TS. TRẦN THỊ MINH THỤC NGUYỄN THỊ THU HÒA - Thơ tượng trưng Pháp: Đặc điểm và ảnh hưởng đối 48 Trung tá, TS. NGUYỄN THU HẠNH với phong trào thơ mới ở Việt Nam Thiếu tá, TS. NGUYỄN THỊ THANH BÌNH Thiếu tá, TS. ĐOÀN THỤC ANH NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI THƯ KÝ - TRỊ SỰ DƯƠNG QUỐC CƯỜNG - Tiến tới xác lập đường hướng dạy-học tiếng Nga 56 với nội dung dựa trên năng lực giao thoa văn hóa trong xu thế đối thoại văn Trưởng ban hóa giữa các dân tộc Đại úy, ThS. NGUYỄN TUẤN ANH NGUYỄN LÂN TRUNG, TRẦN THỊ HÀ - Xây dựng cộng đồng học tập ngoại 62 Ủy viên ngữ, những vấn đề thực tiễn Thiếu tá CN, ThS. HOÀNG THỊ BẮC QUÁCH VĂN ĐẨU - Bàn về kỹ năng rèn luyện môn dịch nói Việt-Trung 67 Đại úy, ThS. NGÔ NGỌC HẢI VI THỊ HOA - Tìm hiểu nghĩa gốc và hàm ý văn hóa của chữ “ Hảo” (好) trong 73 Đại úy, ThS. ĐẬU THỊ GIANG MINH tiếng Hán Thượng úy, ThS. NGUYỄN THỊ THU QUAN HỆ QUỐC TẾ GIẤY PHÉP HOẠT ĐỘNG BÁO CHÍ IN NGUYỄN THỊ HOÀI HƯƠNG - Sử dụng vũ lực để tự vệ theo quy định của 76 Số 200/GP-BTTTT ngày 19/4/2016 Hiến chương Liên hợp quốc - Quy chế pháp lý và thực tiễn vận dụng của Bộ Thông tin và Truyền thông CONTENTS 1. Ellipsis in verbal communication in Chinese and Vietnamese; 2. Pragmatics of interrogative sentences in Russian; 3. Developing teamwork skills for military cadets through presentation activities during foreign language lessons; 4. Applying Howard Gardner’s frame of multiple intelligences in teaching and learning foreign languages; 5. Construction of computer-based on the textbook “Road to russia II” for Russian-major students of the basic stage at the Military Science Academy; 6. Portraits of female characters in “All Men are Brothers” by Shi Nai’an; 7. Features of different names of tea in Chinese and Vietnamese; 8. French Symbolic Poetry: characteristics and influences on New Poetry Movement in Vietnam; 9. Towards the establishment of Russian teaching approaches based on cross-cultural competence in the trend of cultural dialogue between the nations; 10. Practical issues in building a foreign language learning community; 11. On training of Chinese-Vietnamese interpreting skills; 12. Understanding the original meaning and cultural implications of letters “Hao” (好) in Chinese; 13. The use of force in self-defense under the charter of the united nations - legal regulation and practical application. 目录 1. 汉语与越南语交际中的省略现象; 2. 俄语疑问句的语用平面; 3. 通过外语课的演讲活动培养分队级指挥军官学 员团队合作技能; 4. 霍华德·加德纳的“多元智能理论”在外语教学中的运用; 5. 根据《走向俄国之路2》教材 为军事科学学院初级阶段俄语学员设计电子听力作业; 6. 施耐庵《水浒传》中女性人物形象评议; 7. 关于汉语 与越南语中茶名的特点; 8. 法国象征主义诗歌的特点及其对越南新诗运动的影响; 9. 在各民族间文化对话的趋 势下建立基于跨文化交际能力的俄语教学方法; 10. 建设外语学习社区的若干实践问题; 11. 培养越中口译技能 论析; 12. 汉语中“好”的本义和文化意蕴; 13. 依据联合国宪章的规定使用武力自卫的法理与实践. СОДЕРЖАНИЕ 1. Эллипсис в китайском и вьетнамском языках; 2. Прагматический аспект русских вопросительных предложений; 3. Обучение навыкам групповой формы работы курсантов через презентационные действия на уроках иностранного языка; 4. Применение модели множественных интеллектов Гарднера в преподавании и изучении иностранных языков; 5. Создание компьютерных заданий для обучения аудированию курсантов Академии Военных Наук на начальном этапе по учебнику “Дорога в Россию II”; 6. Образ героини в «Речные заводи» Ши Най-ань; 7. Особенности названия чая в китайском и вьетнамском языках; 8. Поэзия французского символизма: Особенности и влияние на движение «Новая поэзия» во Вьетнаме; 9. На пути к созданию направления обучения русскому языку на основе межкультурной компетенции в условиях диалога культур между народами; 10. Строительство сообщества изучения иностранных языков - практические вопросы; 11. К вопросу обучения навыку устного перевода с вьетнамского языка на китайский; 12. К вопросу изучения коренного значения и культурных импликаций буквы «хорошо» (好) в китайском языке; 13. Применение силы с целью самообороны в соответствии с положениями Устава ООН - Правовое регулирование и практика применения. SOMMAIRE 1. Ellipse dans la communication verbale en Han et en Vietnamien; 2. Valeurs pragmatiques de la phrase interrogatives en russe; 3. Entrainement de la compétence du travail de groupe à travers les activités de présentation dans les cours de langues étrangères aux cadets; 4. Application des intelligences multiples dans l’enseignement/ apprentissage de langues étrangères; 5. Elaboration des exercices de compréhension orale faisant de l’ordinateur dans la méthode “ En route pour la Russie II” aux apprenants de russe à l’Académie des Sciences Militaires; 6. Image de personnage féminin dans “Au bord l’eau” de Shi Nai’ an; 7. Caractéristiques du nom Trà en hán et en vietnamien; 8. La poésie symboliste française: caractéristiques et influences sur la nouvelle poésie vietnamienne; 9. Perspective de l’approche de l’enseignement/ apprentissage de la russe en se basant sur la compétence interculturelle dans la tendance de la dialogue des cultures des nations; 10. La réalité de la construction de la communauté d’apprentissages des langues étrangères; 11. Discussion sur la capacité de l’entrainement de l’interpretation Vietnamien - Chinois; 12. Recherche du sens original et culturel du mot “ Hảo” (好) en chinois; 13. L’usage de la force dans l’auto défense selon La Charte des Nations unies – Réglementation légale et Réalité d’application. LÝ LUẬN NGÔN NGỮ v HIỆN TƯỢNG TỈNH LƯỢC TRONG GIAO TIẾP TIẾNG HÁN VÀ TIẾNG VIỆT PGS. TS. PHẠM NGỌC HÀM1 Đại học Ngoại Ngữ – ĐHQG Hà Nội ✉phamngochamnnvhtq@gmail.com 1 Ngày nhận: 09/11/2016; Ngày hoàn thiện: 25/11/2016; Ngày duyệt đăng: 30/11/2016 Phản biện khoa học: TS. CẦM TÚ TÀI TÓM TẮT Trong giao tiếp ngôn ngữ nói chung, tỉnh lược trong điều kiện cho phép được coi là phương tiện để tiết kiệm ngôn từ, giúp cho thông tin từ phía người nói hoặc người viết được chuyển tải đến người nghe hoặc người đọc một cách đầy đủ nhất với số lượng ngôn từ ít nhất mà vẫn đảm bảo hiệu quả giao tiếp ngôn ngữ. Tuy nhiên, tỉnh lược phải đảm bảo thông tin tường minh, tránh mơ hồ, thậm chí khó hiểu hoặc hiểu sai nội dung thông tin, nhất là phải đảm bảo tính lịch sự trong giao tiếp nhằm đạt được hiệu quả giao tiếp. Tỉnh lược trong mỗi ngôn ngữ có khác nhau. Có những trường hợp cùng một câu văn, trong ngôn ngữ này có thể tỉnh lược một hoặc một số thành phần, nhưng trong ngôn ngữ kia lại không tỉnh lược được. Trong bài viết này, chúng tôi tiến hành phân tích điều kiện và vai trò của tỉnh lược trong giao tiếp tiếng Hán và tiếng Việt, chỉ ra những tương đồng và khác biệt giữa chúng, nhằm góp một tài liệu tham khảo cho công tác dạy học và nghiên cứu tiếng Hán ở Việt Nam. Từ khóa: điều kiện, tỉnh lược, tiếng Hán, tiếng Việt, vai trò. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ nhiều như tiếng Hán cổ đại, nhưng vẫn khá phổ biến và tần số xuất hiện nhiều hơn so với tiếng Việt. Có Trong giao tiếp ngôn ngữ, tiết kiệm ngôn từ là một những trường hợp, trong lời thoại tiếng Hán có thể trong những nhân tố được coi trọng, nhằm đảm bảo tỉnh lược, nhưng trong tiếng Việt thì không thể, hoặc cho thông tin được chuyển tải một cách ngắn gọn nếu lược bỏ đi thành phần tương ứng sẽ dẫn tới vi và rõ ràng, chính xác, tiết kiệm được ngôn từ. Hiện phạm chuẩn lịch sự trong giao tiếp. Tỉnh lược đôi khi tượng tỉnh lược được sử dụng trong cả tiếng Hán và có thể coi là chiến lược giao tiếp, nó hàm chứa dụng tiếng Việt, nhất là trong tiếng Hán cổ đại, khiến cho ý của người nói hoặc người viết dành cho người nghe văn bản trở nên súc tích, lời ít, ý nhiều. Trong một số và người đọc. Tỉnh lược cần được thực hiện trong ngữ trường hợp, một câu có thể tỉnh lược đến hai ba thành cảnh cho phép, khiến cho việc tiếp nhận thông tin phần, chỉ giữ lại từ ngữ có giá trị thông tin chủ yếu vẫn đầy đủ và chính xác. nhất của câu. Nếu chuyển đổi một đoạn cổ văn sang tiếng Hán hiện đại hoặc tiếng Việt, số lượng ngôn từ Tỉnh lược từ lâu đã thu hút sự quan tâm của giới ngôn có thể tăng gấp đôi thậm chí là ba lần so với nguyên ngữ học. Điểm lại các công trình nghiên cứu về tỉnh văn. Trong tiếng Hán hiện đại, tỉnh lược tuy không lược, nhất là tỉnh lược thành phần câu trong tiếng KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ Số 4 - 11/2016 3 v LÝ LUẬN NGÔN NGỮ Hán, phải nhắc đến Mã Kiến Trung với sự ra đời của đại”, tỉnh lược là: “Trong điều kiện nhất định, lược bỏ cuốn Mã Thị văn thông (马氏文通) đã bước đầu đề đi một hoặc một số thành phần câu, như trong câu cập đến phép tỉnh lược trong giao tiếp ngôn ngữ. Tiếp cầu khiến, thường lược bỏ đi chủ ngữ là đại từ nhân đó là Lã Thúc Tương với cuốn Trung Quốc văn pháp xưng ngôi thứ hai. Trong câu trả lời cũng thường lược yếu lược (中国文法要略) và Lê Cẩm Hi với cuốn Tân bỏ đi những từ hoặc từ tổ giống như trong câu hỏi” trước quốc ngữ văn pháp (新著国语文法). Trong các (李葆嘉、唐志超, 2001). (在一定条件下，省去一个或 lĩnh vực của ngữ pháp tiếng Hán mà Lã Thúc Tương 几个句子成分，如祈使句中常省去主语‘你（们） (吕叔湘,1982) và Lê Cẩm Hi (黎锦熙, 1992) đi sâu 。答话中也常省去跟问话中相同的词或词组)。 nghiên cứu, có thể nói, nghiên cứu về câu tỉnh lược là một trong những thành quả đáng kể của hai nhà Theo chúng tôi, dưới góc nhìn ngôn ngữ học giao ngữ pháp học này. Trên cơ sở tham khảo ý kiến của tiếp, tỉnh lược là lược bỏ một hoặc một số thành Mã Kiến Trung, Lê Cẩm Hi trong công trình nghiên phần trong câu mà trong ngữ cảnh cụ thể, người tiếp cứu của mình đã dành năm chương bàn về tỉnh lược nhận thông tin vẫn có thể lĩnh hội được nội dung mà thành phần trong câu. Tiếp đó Lã Thúc Tương đã tiến người nói hoặc người viết cần truyền đạt, đồng thời hành quy nạp phép tỉnh lược thành các loại hình xác định và hiểu được ý nghĩa của các thành phần đã như: (1) Tỉnh lược trong đối thoại; (2) Tỉnh lược trong tỉnh lược. Như vậy, tỉnh lược được sử dụng trong cả tự thuật; (3) Tỉnh lược kế thừa vế trước; (4) Tỉnh lược khẩu ngữ và bút ngữ, trong giao tiếp trực tiếp và gián theo thói quen; (5) Tỉnh lược danh từ sau chữ 的đích; tiếp. Đi sâu khảo sát từng trường hợp cụ thể, ta có (6) Tỉnh lược giới từ; (7) Tỉnh lược lượng từ. Như vậy, thể thấy được tính chất tinh tế và giá trị của tỉnh lược. trong câu có thể tỉnh lược cả một hay một số thành Tỉnh lược không chỉ dừng lại ở giá trị tiết kiệm ngôn phần, cũng có thể chỉ là một hoặc một số yếu tố tạo từ, mà trong một số trường hợp, tỉnh lược còn được coi là một trong những chiến lược giao tiếp, và ngay nên thành phần câu. Sau các công trình nghiên cứu cả khoảng trống của thành phần khuyết vắng trong có liên quan đến tỉnh lược của các nhà ngữ pháp học câu cũng có ý nghĩa nhất định của nó. nổi tiếng đó là các nghiên cứu mới nổi của Chu Tinh, Lí Hiểu Kỳ, Phương Tiểu Yến,… đều tập trung làm rõ Tỉnh lược là một trong những hiện tượng thường gặp các thành phần có thể tỉnh lược trong câu cũng như trong các văn bản tiếng Hán cổ đại. Những thành đặc điểm, tính chất của câu tỉnh lược và việc xác định phần câu được tỉnh lược gồm chủ ngữ, tân ngữ, thậm thành phần tỉnh lược. Tuy nhiên, nghiên cứu về hiện chí là vị ngữ. Câu tỉnh lược thường ngắn gọn, tiết tượng tỉnh lược của giao tiếp tiếng Hán trong tương kiệm được ngôn từ. Người đọc sẽ căn cứ vào đoạn quan với tiếng Việt thì còn có những khoảng trống văn hoặc câu văn trên, dưới để xác định thành phần nhất định cần được lấp đầy. đã được tỉnh lược và hiểu được nội dung của văn bản. Tuy nhiên, biểu đạt trong các văn bản tiếng Hán cổ Trong bài viết này, chúng tôi tiến hành phân tích vai đại vốn đã rất ngắn gọn, súc tích, lại thêm các thành trò của hiện tượng tỉnh lược trong giao tiếp tiếng Hán phần trong câu có thể đã được tỉnh lược đến mức tối và tiếng Việt trên ngữ liệu được chọn từ các tác phẩm đa, càng gây trở ngại cho việc đọc hiểu văn bản. Sau văn học Trung Quốc, văn học Việt Nam và Giáo trình đây là một số trường hợp cụ thể. thực hành tiếng Hán hiện hành của Khoa Ngôn ngữ Văn hóa Trung Quốc, Trường Đại học Ngoại ngữ, Đại 2.1. Tỉnh lược chủ ngữ học Quốc gia Hà Nội, đồng thời chỉ ra điều kiện cho phép tỉnh lược cũng như những điểm tương đồng và Trong trường hợp đối tượng trần thuật như nhau, khác biệt giữa chúng, nhằm góp một tài liệu tham các hành vi, tính chất, đặc điểm,… mà vị ngữ biểu thị khảo cho công tác dạy học và nghiên cứu tiếng Hán thuộc cùng một chủ thể, nói cách khác là các câu hoặc ở Việt Nam. vế câu có chung một chủ ngữ thì chủ ngữ sẽ không nhất thiết phải xuất hiện ở tất cả mọi vị trí. Ví dụ: 2. TỈNH LƯỢC TRONG TIẾNG HÁN CỔ ĐẠI (1) 子何恃而往？曰：“吾一瓶一钵足矣。(Vi học) Tìm hiểu về đặc điểm của hiện tượng tỉnh lược trong giao tiếp ngôn ngữ, trước hết cần làm rõ khái niệm Tử hà thị nhi vãng? (…) viết: “Ngô nhất bình nhất bát về tỉnh lược. Theo “Từ điển quy phạm tiếng Hán hiện túc hỹ.” KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ 4 Số 4 - 11/2016 LÝ LUẬN NGÔN NGỮ v (Ông dựa vào đâu mà đòi đi? (…) nói rằng: “Tôi chỉ cần được tỉnh lược với tần số cao. Trong ngữ cảnh nhất một chai nước, một bát đựng cơm là đủ rồi.” ) định, tân ngữ của động từ và tân ngữ của giới từ đều có thể được tỉnh lược. Ví dụ: (2) 夫子曰：“何为不去也？”曰：“无苛政。” (Hà chính mãnh ư hổ.) (4) 公曰：“尔有母遗，唯我独无!” (Tả truyện) Phu tử viết: “Hà vị bất khứ dã?” (…) viết: “Vô hà chính.” Công viết: “Nhĩ hữu mẫu quý, duy ngã độc vô.” (Ngươi (Khổng Tử hỏi: “Sao không bỏ đi nơi khác?” (…) trả lời còn có mẹ mà dâng tiến, nhưng ta thì không!) rằng: “Không có chính sự hà khắc.”) (5) 木直中绳，輮以为轮。(Khuyến học） Trong ví dụ (1), phía trước động từ 曰viết (rằng/ nói rằng) đã lược bỏ chủ ngữ, là chủ thể phát ngôn. Căn Mộc trực trúng thằng, nhu dĩ vi luân. (Thanh gỗ thẳng cứ vào ngữ cảnh đối thoại giữa hai nhân vật, có thể khớp với dây mực, nếu khiến cho nó cong thì có thể dễ dàng nhận ra chủ ngữ của 曰viết là 贫者bần giả chế thành cái bánh xe.) (vị sư nghèo). Trong hai ví dụ trên, ví dụ (4) 遗di vốn nghĩa là để Trong ví dụ (2), trước động từ 曰viết cũng đã lược bỏ lại, trong câu văn này, 遗di thông với 馈quý, nghĩa thành phần chủ ngữ, dựa vào ngữ cảnh, có thể xác là dâng/tặng, phía trước đã xuất hiện 尔有母 nhĩ định thành phần đã được lược bỏ là 妇人phụ nhân hữu mẫu (ngươi có mẹ), phía sau chỉ cần我独无… (người đàn bà). Ngay cả câu hỏi của Khổng Tử [尔]何 ngã độc vô (một mình ta thì không…) là đủ để biểu 为不去也？Hà vị bất khứ dã cũng đã khuyết chủ ngữ, đạt trọn vẹn ý nghĩa của câu nói. Trong ngữ cảnh đó, có thể hoàn nguyên bằng 尔nhĩ (bà: đại từ nhân xưng người nghe hoàn toàn có thể hiểu được thành phần ngôi thứ hai). Hơn nữa, câu trả lời của người đàn bà này đã tỉnh lược là母 mẫu (mẹ) đã xuất hiện trong câu là “[此地]无苛政”vô hà chính (không có chính sự hà tương ứng phía trước do sự hiện diện của động từ 有hữu (có). Hơn nữa, kết quả của sự tỉnh lược đó còn khắc) cũng đã tỉnh lược chủ ngữ 此地 thử địa (nơi này). tạo ra hai cụm từ bốn âm tiết cân xứng, sóng đôi, là 2.2. Tỉnh lược vị ngữ đặc điểm nổi trội của câu trong các văn bản tiếng Hán cổ đại. Trong ví dụ (5), 輮 nhu được sử dụng theo Trong tiếng Hán cổ đại, nếu như các vị ngữ tương phương thức sử động, nghĩa là làm cho mềm, tân đương nhau thì có thể lược bớt, nhất là trong các ngữ của nó là 木mộc (gỗ) đã xuất hiện ở phía trước, đoạn đối thoại, động từ 曰viết với vai trò là nòng cốt trong cụm từ 木直中绳 mộc trực trúng thằng. Do của vị ngữ thường được lược bỏ. Ví dụ: đó, mặc dù tân ngữ của động từ 輮 nhu đã lược bỏ, nhưng người đọc vẫn xác định được và hiểu đúng (3) 三人行必有我师焉,择其善者而从之，其不善者 nghĩa của câu. Ngay trong câu này, lại xuất hiện một 而改之 (Luận ngữ)Tam nhân hành tất hữu ngã sư yên, trường hợp tỉnh lược nữa, đó là tỉnh lược tân ngữ của trạch kỳ thiện giả nhi tòng chi, kỳ bất thiện giả nhi cải giới từ 以dĩ. Thông thường, có thể thêm tân ngữ của chi (Ba người đi tất có thầy ta ở đó, chọn cái hay mà giới từ này bằng cách thay danh từ phía trước bằng theo, cái dở mà sửa.) đại từ 之chi, tạo thành câu đầy đủ là 以之为轮 dĩ chi vi luân (coi đó là bánh xe). Tuy nhiên, người viết đã Trong câu trên, thành phần đã lược bỏ là động từ 择 lược bỏ hai tân ngữ trong vế thứ hai của câu. Kết quả trạch (chọn). Vì động từ này đã xuất hiện ở câu trước là những từ ngữ còn lại cũng tổ hợp thành hai cụm đó, nên câu sau không cần xuất hiện mà chỉ cần đưa bốn chữ, cân đối, phù hợp với phong cách biểu đạt ra tân ngữ của động từ 其不善者 kỳ bất thiện giả (điều của tiếng Hán cổ đại. không hay trong đó), ý nghĩa của câu đã hoàn chỉnh và người đọc căn cứ vào mối liên hệ giữa các câu Như vậy, tỉnh lược là một trong những đặc điểm nổi trong đoạn văn vẫn có thể hiểu đúng và đủ nội dung. bật trong tiếng Hán cổ đại, các thành phần nòng cốt trong câu đều có thể tỉnh lược, với điều kiện đoạn 2.3. Tỉnh lược tân ngữ hoặc câu văn phía trước hoặc sau đã xuất hiện, dựa vào mối tương quan giữa các câu trong văn bản, người Có thể nói, tân ngữ trong văn bản tiếng Hán cổ đại đọc vẫn có thể xác định được thành phần đã tỉnh lược KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ Số 4 - 11/2016 5 v LÝ LUẬN NGÔN NGỮ và hiểu đúng ý nghĩa của nó. Tỉnh lược không những đại và vẫn phát huy vai trò trong diễn đạt nói và viết giúp cho việc biểu đạt ngắn gọn, mà còn giúp cho các tiếng Hán hiện đại. Từ 谢谢tạ tạ (cảm ơn) trong tiếng cấu trúc ngôn ngữ cân đối, nhất là góp phần tạo nên Hán hiện đại đã thể hiện đầy đủ tính chất lịch sự và các cụm từ bốn âm tiết, phản ánh đặc điểm cấu trúc thường được sử dụng độc lập tạo thành câu độc từ ngôn ngữ trong văn bản tiếng Hán cổ đại. (câu chỉ có một từ) thường gặp trong các cuộc đối thoại. Tuy nhiên, trong tiếng Việt, để biểu thị hành vi 3. TỈNH LƯỢC TRONG TIẾNG HÁN HIỆN ĐẠI VÀ cảm ơn, phải tùy vào ngữ cảnh mới có thể xác định TIẾNG VIỆT được thành phần nào có thể được lược bỏ. Thông thường, trong tiếng Việt, câu biểu thị cảm ơn cần có Trong tiếng Hán hiện đại, hiện tượng tỉnh lược tuy thành phần đối xưng (là tân ngữ biểu thị đối tượng không nhiều như trong văn bản tiếng Hán cổ đại, cảm ơn), thậm chí thành phần tự xưng (là chủ ngữ nhưng vẫn thường gặp. Việc tỉnh lược đúng độ, hợp biểu thị chủ thể của phát ngôn) cũng phải đồng thời lý trong các văn bản tiếng Hán hiện đại cũng giúp xuất hiện mới đảm bảo tính chất lịch sự, trang trọng cho nội dung cần truyền đạt càng thêm nổi rõ. Điều trong giao tiếp. này đòi hỏi người viết và người nói phải cân nhắc, chọn lựa ngôn từ để đạt được yêu cầu lời ít ý nhiều Cách biểu đạt tương ứng trong tiếng Việt của đoạn và phát huy “tính kinh tế” trong giao tiếp. Trong tiếng văn trên không cho phép tỉnh lược vị trí thứ nhất và Hán hiện đại, các thành phần được tỉnh lược thường vị trí thứ ba. Các vị trí còn lại nếu tỉnh lược cần thêm là chủ ngữ, tân ngữ, bổ ngữ,…. Theo Lê Cẩm Hy (黎锦 từ ngữ thay thế phù hợp hoặc phải hoàn nguyên các 熙,1992), những thực thể từ ở vị trí chủ ngữ, tân ngữ, thành phần đã lược bỏ của văn bản nguồn. Sau đây, bổ ngữ đều có thể coi là đơn vị thuộc thành phần chúng tôi đưa ra mấy phương án chuyển dịch, nói chính trong câu. Thói quen biểu đạt của tiếng Hán đúng hơn là phương án biểu đạt tương ứng trong hiện đại đôi khi sẽ lược bỏ các thành phần này. Chính tiếng Việt: vì vậy, việc nghiên cứu hiện tượng tỉnh lược trong văn ngôn sẽ có lợi cho việc lý giải và vận dụng tỉnh (a) Thư thăm giá của Quý công ty gửi ngày 12 tháng 6 lược vào quá trình giao tiếp tiếng Hán, nhằm làm cho năm 2007 chúng tôi đã nhận được. Xin trân trọng cảm ngôn bản ngắn gọn, súc tích, lời ít ý nhiều. Sau đây là ơn […]. Sau khi […] bàn bạc nhất trí, nay xin gửi một một ví dụ khá điển hình về tỉnh lược trong văn bản bản danh mục hàng hóa và báo giá mới nhất để Quý vị viết tiếng Hán hiện đại: tham khảo. (6) 贵公司于2007年6月12日发来的询价信已收。谢 (b) Chúng tôi đã nhận được thư thăm giá gửi ngày 12 谢合作！经我公司商讨达成一致之后，将随函寄 tháng 6 năm 2007 của Quý công ty. Xin trân trọng cảm 去最新的商品目录及其报价一份供您参考。(Giáo ơn sự hợp tác mà Quý công ty dành cho chúng tôi. Sau trình Viết) khi chúng tôi bàn bạc nhất trí, xin gửi một bản danh mục hàng hóa và báo giá mới nhất để Quý vị tham khảo. Đoạn văn trên trích từ một bức thư thương mại trong Giáo trình Viết hiện hành ở khoa Ngôn ngữ Văn hóa Có thể dễ dàng nhận ra sự khác nhau về trường hợp Trung Quốc. Đoạn văn gồm 3 câu, câu ngắn nhất chỉ tỉnh lược trong tiếng Hán và tiếng Việt qua các từ vẻn vẹn 4 chữ Hán (谢谢合作!Tạ tạ hợp tác: Cám ơn ngữ có gạch dưới. Với tiếng Việt, tỉnh lược thành hợp tác). Cả đoạn văn có đến 4 vị trí đã được tỉnh lược. phần tự xưng cũng khá phổ biến, nhưng đối xưng Trong đó, chủ yếu là tỉnh lược thành phần chủ ngữ. (xưng hô với người nghe) thì ít xảy ra. Thay vào đó, Nếu hoàn nguyên các vị trí đã tỉnh lược, câu văn tuy đôi khi là việc sử dụng kính từ như xin, nay xin, trân không sai quy tắc ngữ pháp, nhưng cảm giác sẽ rườm trọng,…Riêng trường hợp谢谢合作! thì không thể rà. Với việc lược bỏ bốn vị trí như trên, đoạn văn trở chuyển dịch một cách máy móc, hoàn toàn phụ nên ngắn gọn, thông suốt mà vẫn truyền đạt được thuộc mặt chữ được. Quan hệ kết hợp giữa động từ đầy đủ thông tin. Trong đó, 谢谢合作! là câu rút gọn 谢谢tạ tạ và 合作hợp tác là quan hệ động tân, trong cả chủ ngữ và tân ngữ, chỉ còn bốn âm tiết gồm hai từ đó, 合作hợp tác trả lời cho câu hỏi Cảm ơn ai? Cảm song âm tiết tổ hợp thành, cân đối, là cấu trúc ngôn ơn cái gì? Vì vậy, 合作hợp tác trong trường hợp này ngữ đã từng phổ biến trong văn bản tiếng Hán cổ đã lâm thời chuyển hóa thành danh từ. Như trên đã KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ 6 Số 4 - 11/2016 LÝ LUẬN NGÔN NGỮ v nêu, phương án chuyển dịch thứ nhất (a) đã dùng mời, cảm ơn đều xuất hiện cả chủ ngữ, tân ngữ (tự kính từ và từ ngữ biểu thị lịch sự, chuyển dịch thành xưng và đối xưng) kết hợp với “ạ” dành cho lời thoại Xin trân trọng cảm ơn! Với phương án này, bản dịch của người vị thế thấp với người vị thế cao. Trường hợp tiếng Việt còn cho phép tỉnh lược từ 合作hợp tác, có này có thể tỉnh lược thành phần tự xưng, nhưng đối thể tiết kiệm tối đa ngôn từ. Phương án thứ hai (b) đã xưng thì không thể lược bỏ. Trong lời thoại của người hoàn nguyên thành phần đối xưng bị tỉnh lược của vị thế cao với người vị thế thấp cũng cần xuất hiện đối quý công ty, thậm chí có thể thêm phần có chứa yếu xưng. Tuy nhiên, trong tiếng Hán, do sự hiện diện của tố tự xưng dành cho chúng tôi. Mặt khác, ngay trong những từ biểu thị lịch sự, như 请thỉnh (xin/mời) và谢 tiếng Việt cũng không cho phép xuất hiện toàn bộ 谢 tạ tạ (cảm ơn) nên thành phần tự xưng, thậm chí là bốn vị trí đã tỉnh lược, nếu không lược bớt, câu văn đối xưng cũng có thể tỉnh lược. sẽ rườm rà, thậm chí là lủng củng, gây ức chế cho người đọc và người nghe. Hoàn cảnh ngôn ngữ có vai trò quyết định đến việc xác định thành phần có thể tỉnh lược trong câu. Hoàn Trên đây chỉ là một ví dụ điển hình trong rất nhiều các cảnh ngôn ngữ đối với văn bản viết được hiểu là đoạn trường hợp về tỉnh lược trong tiếng Hán hiện đại. Có văn trên và dưới. Đối với các cuộc thoại trực tiếp, hoàn thể nói, tỉnh lược thường gặp trong cả khẩu ngữ và cảnh ngôn ngữ là “tất cả những cảnh huống thực tế bút ngữ. So với tiếng Việt, tỉnh lược trong tiếng Hán cấu thành các nhân tố có liên quan đến hành vi ngôn phổ biến hơn, thành phần được tỉnh lược nhiều hơn. ngữ khi sử dụng ngôn ngữ, gọi tắt là ngữ cảnh. Nhân Chỉ với giao tiếp khẩu ngữ thường ngày, những câu tố khách quan của ngữ cảnh gồm thời gian, địa điểm, “cửa miệng” như “谢谢!” tạ tạ (cảm ơn), “请进” thỉnh trường hợp, đối tượng…; Nhân tố chủ quan gồm vị tiến (mời vào) “劳驾” lao giá (cảm phiền) v.v..cũng đã thế, nghề nghiệp, tư tưởng, tu dưỡng, hoàn cảnh chứng tỏ sự khác nhau trong tỉnh lược của tiếng Hán sống, tâm trạng…” của người tham gia giao tiếp (冯 và tiếng Việt. Ba trường hợp cảm ơn, xin mời và cảm 广艺,1999). Những nhân tố này có ảnh hưởng và ràng phiền kể trên, trong tiếng Việt thông thường cần phải buộc việc lựa chọn, sử dụng ngôn từ. thêm thành phần đối xưng, thậm chí còn phải xuất hiện thành phần tự xưng nữa mới đảm bảo tính lịch Trong các cuộc đối thoại trực tiếp, do sự hiện diện sự trong giao tiếp. Sau đây là đoạn đối thoại giữa thầy của các nhân tố chủ quan và khách quan trong ngữ và trò: cảnh kể trên, một số thành phần câu thoại tiếng Việt cũng như tiếng Hán, nhất là thành phần tự xưng và – Học sinh: 王老师，您好！ đối xưng có thể sẽ được tỉnh lược. Ví dụ: – Thầy giáo: 您好！请进！请坐！请喝茶！ (7) – Lại say rồi phải không? … – Học sinh: 谢谢！ (Giáo trình Hán ngữ Tập 1) – Về bao giờ thế? Sao không vào tôi chơi? Ði vào nhà uống nước…. Đoạn văn trên đã xuất hiện những câu thoại thông thường trong đời sống hàng ngày của người Trung – Nào đứng lên đi . Cứ vào đây uống nước đã …. Quốc, bao gồm phát ngôn chào, mời, cảm ơn. Trong đó, xuất hiện cả hiện tượng tỉnh lược chủ ngữ và tân – Lạy cụ ạ . Bẩm cụ... Con đến cửa cụ để kêu cụ một việc ạ! ngữ. Đoạn thoại tương ứng trong tiếng Việt là: Đoạn thoại trên là đối thoại giữa Bá Kiến và Chí Phèo – Học sinh: (Em) chào thầy ạ! trong tác phẩm Chí Phèo của Nam Cao. Trong đó, ba câu đầu là phát ngôn của Bá Kiến – vị Lí trưởng quyền – Thầy giáo: Chào em! Mời em vào, mời em ngồi, mời uy và xảo trá đến mức được ví là “cáo già”. Câu cuối là em uống trà! phát ngôn của Chí Phèo. Bá Kiến với vị thế của kẻ ăn trên ngồi trốc đã lược bỏ hoàn toàn các thành phần – Học sinh: (Em) cảm ơn thầy (ạ)! đối xưng với Chí Phèo, kết hợp với việc lựa chọn kiểu câu ngắn gọn, liên tiếp, tạo ra sự vồn vã, thân mật giả So sánh hai đoạn thoại trên, có thể nhận thấy, trong tạo nhằm “lấy lòng” Chí và thực hiện mục đích giao tiếng Việt, lịch sự nhất là trong các phát ngôn chào, tiếp của mình. Tuy nhiên, Chí Phèo với thân phận của KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ Số 4 - 11/2016 7 v LÝ LUẬN NGÔN NGỮ kẻ cùng đinh trong đối thoại với Bá Kiến đã sử dụng Trong lời đáp của câu thoại tiếng Việt, có khi chỉ là cả tự xưng “con” và đối xưng “cụ”. một từ đơn, nhằm trả lời cho tâm điểm của câu hỏi cần hướng tới, kể cả khi từ đó là một hư từ. Ví dụ: Còn đối thoại giữa Thị Nở và Chí Phèo thì khẩu khí lại thân mật thực sự. Với vị thế ngang hàng của “đôi (9)– Anh đã gọi điện thoại báo tin vui cho mẹ chưa? lứa đứng đôi”, Thị cũng đã lược bỏ hoàn toàn thành phần đối xưng dành cho Chí, khiến cho lời thoại hết – Đã. sức ngắn gọn, nội dung thông tin nổi rõ, thể hiện sinh động sự quan tâm chu đáo của Thị dành cho Chí. Cách biểu đạt tương đương với đoạn thoại trên trong tiếng Hán là: (8) – Vừa thổ hả? 你已经打电话告诉妈妈这个好消息了吗？ – Ði vào nhà nhé? 打了。 – Thì đứng lên. Với đối thoại của hai người ngang hàng nhau hoặc Đoạn thoại trong tác phẩm văn học mà tưởng như người có vị thế cao với người vị thế thấp hơn, câu trả lời thoại giữa đời thường, khiến người đọc cảm nhận lời chỉ bằng một từ “đã”, hoặc “rồi” cũng có thể khiến được sự thân mật giữa Thị Nở và Chí Phèo – một kẻ cho giao tiếp ngôn ngữ được diễn ra thuận lợi. Trong bất cần đời mà cả làng Vũ Đại phải sợ hãi. tiếng Hán, các hư từ tương ứng với “đã” (已经) và “rồi” (了) không thể độc lập tạo thành lời đáp được mà phải Tỉnh lược còn thường gặp trong phát ngôn chào căn cứ vào ngữ cảnh để bổ sung động từ chính trong của tiếng Hán và tiếng Việt. Tùy từng ngữ cảnh cụ câu hỏi tương ứng vào lời đáp, như câu trên cần thêm thể, người nói có thể lựa chọn dạng thức đầy đủ hay động từ “gọi” (điện thoại) 打đả kết hợp với 了liễu để tỉnh lược đối với thành phần tự xưng và đối xưng. Ba tạo thành lời đáp đã rút gọn 打了đả liễu (đã gọi rồi) dạng thức lời chào sau đây đều thường gặp trong và lời đáp đầy đủ 我已经打电话通知她了(Anh đã gọi tiếng Việt. điện thoại báo mẹ rồi). Như vậy, trong lời đáp của cả tiếng Hán và tiếng Việt đều có thể tỉnh lược đến mức – Xin chào! tối đa. – Chào + Đại từ nhân xưng ngôi thứ hai ! Trong cuốn “Tám trăm từ tiếng Hán hiện đại” (现代 汉语八百词), Lã Thúc Tương (吕叔湘,1982) đã khẳng – Đại từ nhân xưng ngôi I + chào + Đại từ nhân xưng định: “Trong tiếng Hán, khi không cần dùng đại từ nhân ngôi II. xưng thì có thể không dùng, cho dù vì thế mà kết cấu Trong ba dạng lời chào trên, dạng thứ nhất thường câu có thể không hoàn chỉnh, nhưng ta không theo chủ sử dụng cho những người có vị thế ngang hàng hoặc nghĩa hình thức.” (在汉语里，当不需要用人称代词 người người có vị thế cao đối với người có vị thế thấp. 的时候就不用，即使为此而句子结构可能不完整， Dạng thứ hai và ba dùng cho mọi đối tượng. Hai dạng 我们也不追求形式主义。) này đã thể hiện được vai giao tiếp giữa người nói và Dưới đây là cuộc thoại giữa nhân vật “nữ đồng chí” và người nghe, là những lời chào trang trọng, sắc thái anh liên lạc tuổi đời 19 lại chưa từng trải qua tình yêu tôn kính của người vị thế thấp dành cho người có vị trong tác phẩm “Hoa bách hợp” của Như Chí Quyên: thế cao và sắc thái tình cảm thân mật của người có vị thế cao dành cho người có vị thế thấp cũng được (10) 你多大了? bộc lộ rõ nét, tùy theo cách lựa chọn đại từ nhân xưng của người nói. Trong đó, dạng thứ hai tương [我] 十九。 đương với tiếng Hán, dạng thứ ba chỉ có trong tiếng Việt mà không có sự tương ứng tuyệt đối trong tiếng [你] 参加革命几年了？ Hán, nghĩa là trong phát ngôn chào, trong tiếng Hán không xuất hiện từ ngữ biểu thị tự xưng [我（参加）] 一年（了）。…… KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ 8 Số 4 - 11/2016 LÝ LUẬN NGÔN NGỮ v [你] 家里还有什么人？ Một điểm khác biệt khá nổi bật nữa trong giao tiếp tiếng Hán hiện đại và tiếng Việt là, tiếng Việt đến nay [我家里有] 娘、爹、弟弟、妹妹，还有一个姑 vẫn còn sử dụng những từ ngữ mở đầu câu thoại như 姑…… “thưa”, “kính thưa” thể hiện tính chất lịch sự, trang trọng. Trong hầu hết các cuộc giao tiếp chính thức, – Anh bao nhiêu tuổi rồi? những kính từ này đều không thể lược bỏ. Lịch sử giao tiếp tiếng Hán đã từng xuất hiện các cách biểu – (Tôi) mười chín. đạt tương tự, như 禀告 bẩm cáo, 启禀 khởi bẩm. Ngày nay, người Trung Quốc đã lược bỏ những kính – (Anh) tham gia cách mạng mấy năm rồi? từ này. Trong giao tiếp trực tiếp hay giao tiếp gián tiếp qua thư từ chỉ sử dụng từ ngữ xưng hô để mở – (Tôi tham gia) một năm (rồi)....... đầu cuộc thoại. Trong thư, dòng đầu tiên truyền đạt – Gia đình (anh) còn có những ai? thông tin gửi cho ai, người ta rất chú ý lựa chọn từ ngữ xưng hô phù hợp với đối tượng nhận thư và viết – (Trong nhà tôi có) bố, mẹ, em trai, em gái, còn có một từ đầu dòng, thể hiện sự trân trọng. Vì vậy, cần căn bà cô…… cứ vào ngữ cảnh cụ thể để chuyển dịch sang tiếng Việt mới có thể đạt được sự biểu đạt tương ứng. Ví “Nữ đồng chí” là người chiến sỹ nhiều tuổi đời và tuổi dụ, lời mở đầu thư mời của vị lãnh đạo một trường quân hơn so với anh chiến sỹ thông tin trẻ tuổi sinh đại học Trung Quốc gửi lãnh đạo một trường Đại học ra và lớn lên từ nông thôn, chưa từng trải cuộc sống Việt Nam có viết: 河内大学校长先生. Hay như trong và tình yêu, rất lúng túng khi tiếp xúc với bạn khác thư của người con gửi cho bố, mở đầu bằng hai chữ giới. Tình đồng đội đã thôi thúc “nữ đồng chí” chủ 爸爸！Cách biểu đạt tương ứng trong tiếng Việt động làm quen với chàng trai trẻ. Đoạn đối thoại giữa lần lượt phải là “Kính gửi Ông hiệu trưởng Trường Đại hai người đã tỉnh lược đến mức gần như tối đa đại học Hà Nội” và “Bố kính mến!” hoặc “Thưa bố!”. Trong từ nhân xưng, người hỏi dường như đang chất vấn, xưng hô giữa hai mẹ con, khi người con cất tiếng nói: người trả lời thì thực sự miễn cưỡng. Về góc độ thể “妈，我回来了！”, ta cần căn cứ vào ngữ cảnh mới hiện tư tưởng nội dung của tác phẩm, sự khuyết vắng có thể đưa ra cách biểu đạt hoàn toàn tương ứng của đại từ nhân xưng đã góp phần làm nổi rõ tính trong tiếng Việt. Chẳng hạn, nếu người con là nàng dâu mới về nhà chồng thì cách biểu đạt tương ứng cách của từng nhân vật, nhất là anh chiến sỹ trẻ tỏ trong tiếng Việt là “Thưa mẹ! Con đã về ạ.” Còn như ra rất nhút nhát, rụt rè trong cuộc sống đời thường, khi tình cảm giữa nàng dâu và mẹ chồng đã trở nên nhưng tính cách ấy lại hoàn toàn trái ngược với hành thân thiết thì cách biểu đạt tương ứng là “Mẹ ơi con vi dũng cảm hy sinh cứu đồng đội, khiến cho nhân đã về.” Hơn ai hết, người Việt Nam học tiếng Hán cần vật để lại dấu ấn khó quên trong lòng người đọc. nắm được những điểm khác biệt này giữa hai ngôn Đó cũng là một trong những nhân tố làm nên thành ngữ mới có thể chuyển dịch hoặc lựa chọn cách biểu công của tác giả trong nghệ thuật xây dựng nhân vật. đạt phù hợp với thói quen của người bản ngữ và đạt Về phía người tham gia giao tiếp, việc lựa chọn hay được hiệu quả cao trong giao tiếp. lược bỏ đại từ nhân xưng có thể coi là một chiến lược giao tiếp, nhất là khi người nói còn mơ hồ trong việc 4. KẾT LUẬN xác định quan hệ vai giao tiếp hoặc cố ý dành khoảng trống trong xưng hô để người nghe tự cảm nhận. Từ những phân tích trên đây, có thể thấy, tỉnh lược là hiện tượng ngôn ngữ được sử dụng trong cả khẩu Ví dụ trên còn cho thấy, có khi tỉnh lược đại từ nhân ngữ và bút ngữ. Trong các cuộc thoại trực tiếp, do xưng kéo theo một số từ ngữ khác cũng bị tỉnh sự hiện diện của đôi bên tham gia giao tiếp, người lược. Ví dụ (1) [我（参加）] 一年（了）và (2) [我家 nói và người nghe sẽ có thể căn cứ vào các nhân tố 里有] 娘、爹、弟弟、妹妹. Trường hợp (1) 我 bị chủ quan và khách quan của ngữ cảnh giao tiếp cụ tỉnh lược kéo theo 参加 và了cũng tỉnh lược theo. thể để xác định thành phần được tỉnh lược mà chủ Trường hợp (2) 我 bị tỉnh lược kéo theo 家里有 yếu là từ xưng hô bao gồm cả tự xưng là chủ thể của cũng tỉnh lược theo. phát ngôn và đối xưng là khách thể nhận ngôn. Do KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ Số 4 - 11/2016 9 v LÝ LUẬN NGÔN NGỮ đó, tỉnh lược trong các cuộc thoại, nhất là tỉnh lược từ Tài liệu tham khảo: ngữ dùng để xưng hô là khá phổ biến. Tỉnh lược trong văn bản viết có thể áp dụng với mọi thành phần câu. 1. Diệp Quang Ban (2009), Giao tiếp diễn ngôn và cấu Tỉnh lược giúp cho nội dung trọng điểm của thông tin tạo của văn bản, NXB Giáo dục, Hà Nội. càng nổi rõ, khiến cho lời ít ý nhiều, đảm bảo tính kinh tế trong giao tiếp ngôn ngữ. Ngoài ra, việc lựa chọn 2. Nguyễn Văn Hiệp (2010), “Câu đặc biệt trong tiếng dạng tỉnh lược, nhất là tỉnh lược thành phần chủ ngữ Việt nhìn từ lí thuyết điển mẫu (prototype)”, Tạp chí và tân ngữ, thành phần tự xưng và đối xưng còn có Ngôn ngữ, số 6. giá trị như một chiến lược giao tiếp mà chính khoảng trống đã tỉnh lược ấy tạo ra không gian mở cho người 3. Bùi Mạnh Hùng (2008), Ngôn ngữ học đối chiếu, NXB nghe lí giải về thái độ của người nói. Tỉnh lược trong Khoa học Xã hội. tiếng Hán, nhất là tiếng Hán cổ đại thường gặp hơn 4. 冯广艺（1999）, 语境适应论，湖北教育出版社。 so với tiếng Việt, thành phần được tỉnh lược giữa hai phát ngôn tương ứng trong hai ngôn ngữ không 5. 黎锦熙（1992）, 新著国语文法，商务印书馆。 hoàn toàn đồng nhất. Điều đó đòi hỏi người học và sử dụng ngôn ngữ phải nắm được ý nghĩa, vai trò, điều 6. 李葆嘉、唐志超（2001）, 现代汉语规范词典， kiện tỉnh lược cũng như những tương đồng và khác 吉林大学出版社。 biệt của hiện tượng tỉnh lược giữa hai ngôn ngữ mới có thể đảm bảo tính chính xác trong việc vận dụng và 7. 吕叔湘（1980）, 现代汉语八百词，商务印书馆。 lý giải hiện tượng ngôn ngữ này, nhằm đạt hiệu quả cao trong giao tiếp và đối dịch Hán-Việt./. 8. 吕叔湘（1982）, 中国文法要略，商务印书馆。 ELLIPSIS IN VERBAL COMMUNICATION IN CHINESE AND VIETNAMESE PHAM NGOC HAM Abstract: In verbal communication, ellipsis in many cases is used to save words, which helps speaker or writer share information with listener or reader within a few words, and improves the “economical” in language. However, using ellipsis must ensure that the information is clear, obvious and direct, especially the politeness in situation to achieve the efficiency in communication. Different languages have their own ways to use ellipsis. In some circumstances, ellipsis can be used in this language but not in other one. In this article, we analyze the roles and conditions of ellipsis in Chinese and Vietnamese to point out similiarities and differences between them, and it can be used as reference to teaching and researching Chinese in Vietnam. Keywords: condition, ellipsis, Chinese, Vietnamese, role. KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ 10 Số 4 - 11/2016 LÝ LUẬN NGÔN NGỮ v BÌNH DIỆN NGỮ DỤNG CỦA CÂU NGHI VẤN TRONG TIẾNG NGA Thiếu tá, TS. ĐOÀN THỤC ANH1 1 Học viện Khoa học Quân sự ✉ doanthucanhk12@gmail.com Ngày nhận: 13/11/2016; Ngày hoàn thiện: 25/11/2016; Ngày duyệt đăng: 30/11/2016 Phản biện khoa học: PGS.TS. NGUYỄN HỮU CHINH TÓM TẮT Trong các công trình nghiên cứu ngôn ngữ học hiện đại, câu nghi vấn nhìn từ góc độ ngữ dụng thường được các nhà nghiên cứu quan tâm bởi chức năng ngữ dụng của chúng. Khi muốn biết thông tin, ta dùng cấu trúc hỏi, tuy nhiên, không phải mỗi câu hỏi được phát ra đều nhằm mục đích hỏi. Một câu hỏi có thể thể hiện những ý định giao tiếp khác nhau: chúng thường không chỉ thực hiện một hành động mà thực hiện hai hoặc ba hành động ngôn từ. Ý nghĩa của các hành động này không phải là ý nghĩa thuần túy được quy định trước bởi cấu trúc của hệ thống ngôn ngữ mà là ý nghĩa thứ hai – ý nghĩa xuất hiện trong quá trình giao tiếp. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ mô tả một cách hệ thống các nét đặc trưng về mặt ngữ dụng của câu nghi vấn trong tiếng Nga giúp người học giảm bớt những khó khăn trong việc nghiên cứu ngữ pháp tiếng Nga và nâng cao hiệu quả giao tiếp với người bản ngữ. Từ khóa: các ý định giao tiếp, câu nghi vấn, hành động lời nói, nét đặc trưng về mặt ngữ dụng. 1. ВВЕДЕНИЕ неоднородный по формальной устроенности, семантике и коммуникативным функциям класс В современных лингвистических исследованиях предложений. С точки зрения прагмалингвистики проявляется большой интерес к языковым вопросительные предложения могут служить средствам, служащим для выражения различных для выражения разных косвенных речевых коммуникативных интенций говорящего. Язык актов. Специфика рассматриваемых конструкций является не только оружием мысли и чувства заключается в несовпадении плана выражения и народа, но и мощным инструментом воздействия. плана содержания. Не существует однозначного Следовательно, очень важно изучать не только соотношения между формой и содержанием структуру грамматической и лексической единицы и её значения в языковой системе, речевого акта, т.е. одна и та же лингвистическая но в то же время надо принимать во внимание форма может выражать различные социолингвистический и прагматический коммуникативные интенции, и, наоборот, чтобы контексты, определяющие её функционирование выразить какую-либо интенцию, существует в коммуникации. Выбор языковых единиц огромное множество лингвистических средств. является одним из центральных понятий в Итак, наша статья посвящена систематическому, прагматике. В русском языке вопросительные всестороннему описанию прагматических предложения представляют собой большой и особенностей вопросительных предложений. KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ Số 4 - 11/2016 11 v LÝ LUẬN NGÔN NGỮ 2. СОДЕРЖАНИЕ языкового действия. Понятие речевой интенции включает в себя и коммуникативное намерение 2.1. Прагматика в интерпретации говорящего, и его информационное намерение, и вопросительных предложений пропозитивное содержание высказывания (Остин Дж. (1976), 4, с.22). В свете того, что язык представляет собой семиотическую систему, один из основателей Согласно теории речевых акто